Mihajlo Pupin je prikupio 140.000.000 tadašnjih dolara, što bi iznosilo 1,7 milijardi dolara prema vrednosti iz 2015. godine, za finansiranje potreba Srbije za vreme Prvog svetskog rata. Pare su uplaćivane preko Crvenog krsta. Zato je založio celokupnu svoju imovinu da bi garantovao za oružje, municiju i opremu američkih i drugih firmi srpskoj vojsci i jugoslovenskim dobrovoljcima na Solunskom frontu.
Prof. dr Petar Kočović
Kada bismo baš hteli da budemo precizni, moramo da kažemo da je Mihajlo Pupin rođen u Austro-Ugarskom carstvu 9. oktobra 1854 u banatskom selu Idvor. Brodom „Vestfalija” otplovio je iz luke Hamburg za Njujork i tamo se po izlasku iz Kasl Gardena, gde je bio sabirni centar za one koji su ulazili u SAD, susreo sa nepravdom. Naime, za jedina dva dolara koja je imao u džepu, kupio je američku pitu, ali je dobio pitu punu koštica. Toga se sećao kasnije i taj detalj opisao u svojoj autobiografiji „Sa pašnjaka do naučenjaka”.
Završio Kolumbija univerzitet, a na dan kada je diplomirao (1883. godine) dobio je američko državljanstvo. Nakon što je doktorirao na Tehničkom univerzitetu u Berlinu 1889. godine kod čuvenog profesora Hermana fon Helmholca, vratio se u Njujork i postao profesor na Kolumbiji.
Treba znati da je unovčio
sve svoje patente (pronađeno
ih je do danas 36, ali ih možda
ima još). A onda je rešio da
deo svog bogatstva pokloni.
Deset godina kasnije, 1899 godine, u neviđenoj trci s vremenom predao je patentnu prijavu samo sat vremena pre aljkave administracije „Bel telefona” i dobio patent za ono što će se kasnije popularno nazvati njegovim imenom – Pupinovi kalemovi. U jednom od tri patenta iz te serije koristio je formulu za izračunavanje rastojanja potrebnog da se pojača telefonski signal kako bi se preneo na daljinu. Formula nije bila najpreciznija, jer nije obuhvatala naredne slučajeve razvoja materijala koji su bili upotrebljivani za potrebe izrade telekomunikacionih kablova.
To ipak nije smetalo engleskom telekomunikacionom inženjeru Oliveru Hevisajdu, čije je ime Mihajlo Pupin pomenuo u patentima, da ga tuži i traži deo para. Sud je odbio zahtev, ali je naredio da se u patentima više ne ubacuju formule što je i do dana današnjeg pravilo.
Unovčio sve patente
Pomenuti patent mu je doneo veliko bogatstvo jer je telefonski kabl, u početku sa bandere na banderu, a kasnije podzemno, prenosio signal između gradova, naposletku između kontinenata. Za sedamnaest godina koliko je trajalo patentno pravo, postao je bogat čovek kome su svaki dan pare stizale na račun.
Treba znati da je unovčio sve svoje patente (pronađeno ih je do danas 36, ali ih možda ima još). A onda je rešio da deo svog bogatstva pokloni. Tako je pomagao učenike i studente, škole, manastire, verske zajednice, postradale od zemljotresa u Bitolju. Darivao je zlatno zvono crkvi Sveta Bogorodica Perivlepta i još jedno crkvi na Kajmakčalanu. Koje su najveće donacije Mihajla Pupina?
Ubedljivo najveća je iz 1928. Fondu Mihajla Pupina – mereno u američkim dolarima iz 2015. godine to iznosi 1.315.846. Zatim sledi donacija Narodnom domu „Mihajlo Pupin – Idvor” iz 1934. godine (634.295 dolara, prema vredbosti iz 2015). Nećaku Miši Olcanu je 1935, pred smrt, ostavio 605.351 dolara. Mihajlu Grginu je 1928 godine poklonio 213.731 dolara. Iste godine je rodbini dao 188.235, a nećaki Ljubici Barjaktarević 187.971 dolara.
Mihajlo Pupin 1903. (slika paje Jovanovića)
Narodnom Muzeju iz Beograda darivao je slike 1923. godine u iznosu od 114.735 dolara. Sestri Persiti Olcen je pred smrt, 1935 godine, dao 60.088. Pred smrt je darivao 43.881 dr Jovanu i Katici Stajić. Vojvođanskoj akademskoj trpezi iz Novog Sada je 1929. poklonio 41.63, a sinovcu dr Dušanu Grginu 1923. godine 28.593. Sirotištu na Cetinju donirao je 1925. godine 26.683. Za spomenicu Vojvodine izdvojio je 23.997 dolara 1930. godine. Matici Srpskoj iz Novog sada zaveštao je 22.605 dolara godinu dana ranije. Isti iznos je u periodu 1929-1935 uplatio Crkvenoj opštini Idvor.
Za pozlaćeno „Zvono slobode” crkvi Sveta Bogorodica Perivlepta 1923. platio je 14.754 dolara. Društvu „Cvijeta Zuzorić” poklonio je 1931. godine 12.769 dolara. Isti iznos je uplatio nećaku Iliji Olcenu 1931 godine i Jugoslovanskoj sali Univerziteta Pitsburg za portete Petra Petrovića Njegoša i Vuka Stefanovića Karadžića. Privrednom društvu „Privrednik” darivao je 1923. godine 11.437 dolara, a Opštini Ohrid 1925. godine 10.139 dolara, što je upotrebljeno za izgradnju škole.
Ćerki Varvari je ostavio neznatan iznos, jer je novac trošila kladeći se na konjskim trkama, zbog čega je ona bila jako besna na svog oca.
Četiri godine kada je najviše darivao bile su: 1928. izdvojio 1.753.454 dolara, 1935. dao 732.160 dolara, 1934. poklonio 682.723 dolara i 1930. donirao 216.378 dolara. Ukupne evidentirane donacije iznosile su 3.951.401 dolara. Nisu upisane one koje je za vreme Prvog svetskog rata dao za patriote koje je okpljao u SAD i slao u Srbiju (svakom je platio kartu za brod i dao isti iznos para). Pada u oči velika donacija „Fondu Mihajla Pupina” iz 1928. godine od 7.000.000 ondašnjih dinara, što odgovara današnjim 1.315. 846 dolara.
Založio svu imovinu
Vratimo se za trenutak osnivanju „Fonda Pijade Aleksić – Pupin” 4. juna 1914 godine. Tim je želeo da izrazi „blagodarnost materi koja ga pod teretom teških žrtava uputila iz seoske škole u višu varošku školu, mada sama u svom detinjstvu nije videla ni seosku školu, niti je ikad imala prilike da izuči veštinu pisanja. Ja sam uveren da danas ima veliki broj takvih srpskih matera u novooslobođenim krajevima, pa zato rado otkidam od mojih usta da njima malo olakšam teret školovanja njihovih sinova.”
Manje je poznato da je Mihajlo
Pupin ove dobrovoljce dočekao
na povratku i da im je još na
brodu podelio po sedam dolara
(77 dolara) za put do mesta boravka,
a i pomagao pri zapošljavanju.
Mihajlo Pupin u mladosti
Novac je korišćen tako što je od prihoda Fonda svake godine dodeljivano po 12 nagrada od 100 dinara (22 dolara) i po 12 nagrada od 50 dinara (11 dolara) za učenike u Skoplju, Štipu, Bitolju, Ohridu, Prilepu, Prištini, Prizrenu, Tetovu, Novom Pazaru, Peći i Debru. Nagrađivani su temati iz književnosti i istorije i nadmetanje guslara (takmičari koji uz gusle pevaju ma koju pesmu iz zbirke Vuka Stefanovića Karadžića). Nadmetanja su se održavala u vreme kada to odluče školske vlasti u dogovoru sa Srpskom kraljevskom akademijom, a priznanja se uručivala na svetosavskim proslavama.
Pismom od 13. avgusta 1928. godine, upućenom ministru poljoprivrede i voda Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, osniva zadužbinu pod imenom „Fond Mihajla Pupina”. Za upravnika je odredio Srpsko privredno društvo „Privrednik” iz Beograda koje će imovinom rukovati u smislu Zakona o zadužbinama i prema pravilima propisanim istim pismom. Godišnji prihod od ove imovine delio se na deset jednakih delova. „Privrednik” je za svoje potrebe koristio jednu desetinu, druga desetina se predavala krajem svake godine Srpskoj crkveno-školskoj opštini u Idvoru za crkveno-školske potrebe. Pod tim je Mihajlo Pupin podrazumevao opravku crkve i škole i dodeljivanje godišnjih nagrada đacima za „napredak u nauci i za uzorno ponašanje”.
Preostalih osam delova namenio je svojoj rodbini, ali s tim da im se novac isplaćuje samo dve godine po njegovoj smrti. Po isteku tog roka „Privrednik” će tih osam desetina od prihoda Fonda upotrebiti za stipendiranje đaka iz Vojvodine koji se školuju u poljoprivrednoj struci. Odredio je da deo od ovih osam delova prihoda može da se upotrebi za nagrade za vanredne uspehe u poljoprivredi u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, s tim da se one zovu „Pupinove nagrade”.
U istom pismu on navodi da „u slučaju ako umrem pre no što se ova zadužbina odobri”, onda se ovaj pismeni akt o osnivanju zadužbine ima smatrati kao njegov testament. Odlukom ministra dr Ilije Šumenkovića (inače saradnika Mihajla Pupina na Versajskim pregovorima o miru), pomenuti fond prelazi pod upravu Srpske akademije nauka. Glavnicu prihoda činilo je 1.350.000 dinara u gotovini i hartijama od vrednosti. Šta se s tim novcem desilo posle Drugog svetskog rata, nije poznato. Deo je trebalo da posle smrti Mihajla Pupina pripadne njegovim srodnicima, ali o tome ne postoji dokumentacija.
Mihajlo Pupin je prikupio 140.000.000 tadašnjih dolara, što bi iznosilo 1,7 milijardi dolara prema vrednosti iz 2015. godine, za finansiranje potreba Srbije za vreme Prvog svetskog rata. Pare su uplaćivane preko Crvenog krsta. Zato je založio celokupnu svoju imovinu da bi garantovao za oružje, municiju i opremu američkih i drugih firmi srpskoj vojsci i jugoslovenskim dobrovoljcima na Solunskom frontu.
Manje je poznato da je Mihajlo Pupin ove dobrovoljce dočekao na povratku i da im je još na brodu podelio po sedam dolara (77 dolara) za put do mesta boravka, a i pomagao pri zapošljavanju. Mihajlo Pupin bio je učesnik Mirovne konferencije u Parizu 1919. godine i smatra se da ja znatno doprineo proširenju granica Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
