Zašto se desio zastoj u navođenju otkrića Milutina Milankovića?
Akademik Rajko Igić
Od samog kraja prošlog veka, kod nas se često pisalo o Milutinu Milankoviću. Vredi istaći da njegovo veliko naučno otkriće, teorija o ledenim dobima, nije bilo u početku ispravno procenjeno. Takav tip publikacije se u nauci retko sreće; nazvan je „uspavana lepotica” (Sleeping Beauty). Broj citata o teoriji Milutina Milankovića (Kanon der erdbestrahlung und seine anwendung auf das eiszeitenproblem, Beograd, Srpska kraljevska akademija, 1941) nije bio odraz vrednosti tog otkrića.
Delimično kašnjenje citiranja je nastalo pošto je knjiga ukoričena i distribuirana tek posle rata. Zapravo, većina štampanih blokova je sačuvana u podrumu štamparije koja sravnjena sa zemljom kada su Nemci bombardovali Beograd. Primerak knjige sam video u biblioteci univerziteta u Springfildu; na njoj se uočava razlika u boji doštampanih listova.
Teorija o ledenim dobima je prihvaćena 1984. godine kada je uočeno da klimatski slojevi sadrže okeanske sedimente i Milankovićevi radovi se odjednom počinju citirati. Do 2005. godine, njegove publikacije su citirane 780 puta. Milanković postaje heroj-naučnik jer njegova teorija objašnjava ciklične promene usled smene ledenih doba s dobima blage klime. Ta doba su se smenjivala u pravilnim ciklusima jer se Zemlja naginje u svojoj orbiti oko Sunca. Kasnije se u teoriju nisu uklopili nalazi u „Đavoljoj rupi” (Devil’s Hole, Nevada) jer se hlađenje i otopljavanje dešavalo i nezavisno od orbitalnih ciklusa.
Već nakon godinu dana iza svake vredne publikacije broj citata pokazuje interes drugih istraživača i moguć značaj otkrića. Izuzetak su revijski članci (tuđa istraživanja), publikacije o tehničkom unapređenju ili se dopisuju lažni autori. Na broj citata utiče oblast istraživanja. Dakle, citiranost istraživača doprinosi vrednovanju naučnika, ali je mnogo ograničenja. Najcitiraniji rad, metoda određivanja proteina Oliver-a Lowry-a s 305.000 citata i većina od 100 najcitiranijih naučnika u svetu, nemaju vrednost koja bi ih preporučila za Nobelovu nagradu. Zato se naučna otkrića ne procenjuju samo na osnovu citiranja već i klasičnim načinom. O tome je pisao „otac citiranja”Eugene Garfield. On je 2011. godine pomoću programa, HistCite, pretražio citiranje tri srpska istraživača: Ivan Đaja (fr. Jean Djaja), Milutin Milanković i Rajko Igić.
Ivan Đaja (1884-1957) se posle doktoriranja na Sorboni vratio u Beograd. Za otkrića o tremoregulaciji i dubokom hlađenju životinja, primljen je za člana Francuske akademije nauka posle smrti Aleksandra Fleminga koji je otkrio penicilin. Igić je pronašao da mrežnjača oka sadrži angiotenzin konvertirajući enzim (ACE). To otkriće ističe Van Haeringen u časopisu British Journal of Ophthalmology, 1996.
Za razliku od kašnjenja citiranja radova Milutina Milankovića (preko 20 godina), radovi druga dva istraživača pripadaju uobičajenom tipu citiranja. Jedino je na četvorogodišnje kašnjenje citiranja publikacija Ivana Đaje očigledno uticao rat, a međunarodne sankcije protiv SR Jugoslavije, možda su uticale na citirnost radova trećeg autora.
Zbog očiglednih problema s brojem citata, liste najcitiranijih naučnika nisu najpouzdanije merilo za procenu naučnog otkrića. Zato se o doprinosu naučnika rado postavlja pitanje: Koje je njegovo najvažnije otkriće?
