Pisac naučne fantastike Isak Asimov smatrao je da je riječ „eureka”, uobičajeni sinonim za naučno otkriće, pretjerana idealizacija. Daleko realističniji komentar kada su naučnici na tragu nekog otkrića jeste zbunjeno „hm?” Naime, mnogobrojne studije pokazuju da je vrlo mali broj naučnih otkrića rezultat prethodnog jasno utvrđenog plana, češće su rezultat neočekivanih okolnosti i eksperimentalnih grešaka.
Prof. dr Predrag Slijepčević
Naslov ovog eseja više je u duhu engleskog jezika nego srpskog. Razlog je jednostavan. U srpskom jeziku, barem koliko je meni poznato, ne postoji riječ serendipnost. Engleska riječ serendipity se na srpski obično prevodi kao slučajnost ili splet srećnih okolnosti. Dakle, naslov ovog teksta bi u duhu srpskog jezika trebalo da glasi: Čudesni slučaj.
Unajkraće, ova riječ se odnosi na osobinu
tri princa iz Serendipa koji su slučajno
otkrivali pojave za kojima nisu tragali,
korištenjem urođene mudrosti pojačane
dobrim obrazovanjem.
Ali takav naslov bi zanemario bogatstvo filozofsko-socioloških implikacija koje riječ serendipnost ima za modernu nauku, a njeni sinonimi kao što su koincidencija (coincidence) ili slučajnost (accident) nemaju. Nova istraživanja pokazuju da postoje čak 64 forme serendipnih naučnih otkrića – onih otkrića iza kojih ne stoji jasno određena i ciljana namjera. Započnimo sa istorijom riječi serendipnost da bismo došli do njene važnosti za filozofiju i sociologiju nauke, kao i za kreiranje moderne naučne politike.
Tri princa iz Serendipa
Engleski pisac Horacije Valpol (1717-1797) je čitajući bajku, Tri princa iz Serendipa, bio oduševljen njenim značenjem do te mjere da je u engleski jezik uveo riječ serendipity.
Horacije Valpol (Vikipedija)
Unajkraće, ova riječ se odnosi na osobinu tri princa iz Serendipa koji su slučajno otkrivali pojave za kojima nisu tragali, korištenjem urođene mudrosti pojačane dobrim obrazovanjem. Priča je persijska. U engleski jezik je došla preko francuskog prevoda koji se oslanjao na italijanski prevod objavljen u Veneciji 1557. godine. U staropersijskom jeziku Serendip je naziv za Šri Lanku. Kralj Serendipa, Džafer, imao je tri sina, tri princa iz naslova priče. U Serendipu su stekli bogato obrazovanje preko najumnijih ljudi kraljevstva.
Da bi stekli životno iskustvo i naučili kako da bogato obrazovanje primjenjuju u praksi, kralj šalje prinčeve na neko vrijeme u svijet preobučene u siromašne mladiće. Na putešestvijima daleko od matičnog kraljevstva pokazuju sposobnosti suptilnih opservacija i prefinjenog zaključivanja koje im omogućuju da precizno opišu pojave koje nikada nisu vidjeli.
Evo upečatljive epizode iz priče. Na osnovu pažljivih opservacija jednog od puteva kojim su putovali zaključuju da je istim prošla kamila koju nikad nisu vidjeli. Prema njihovoj analizi kamila je bila hroma, slijepa na jedno oko, nedostajao joj je jedan zub, nosila je trudnu ženu na sebi i teret koji se sastojao od meda na jednoj strani i butera na drugoj. Kasnije nailaze na trgovca koji im saopštava da je izgubio upravo takvu kamilu. Trgovac ih optužuje da su oni kradljivci kamile. Završavaju na sudu kod cara zvanog Beramo.
Car ih na suđenju pita kako su mogli dati tako precizan opis kamile ako je nikada nisu vidjeli. Prinčevi onda objašnjavaju sve pojedinačne tragove koji su ih naveli na zaključke. Na stazi su vidjeli tri jasna otiska kopita i jedan nejasan i ponešto razvučen otisak. Zaključak: kamila je hroma na jednu nogu. Primijetili su da je trava na jednoj strani staze bila manje zelena.
Zaključak: kamila ne vidi na suprotno oko. Primijetili su grudvice sažvakane trave na jednoj strani staze, veličine kamiljeg zuba.
Zaključak: trava je ispadala kroz pukotinu u kamilinom zubalu nastalu gubitkom zuba. Primijetili su mrave na jednoj strani staze, a muve na drugoj. Zaključak: kapi istopljenog butera su padale pored jedne strane staze i privlačile mrave, a kapi prosutog meda sa druge strane su privlačile muve. Pored otisaka kamiljeg klečanja postojali su otisci ljudskih stopala. Nedaleko od otisaka ljudskih stopala postojali su tragovi uriniranja.
Zaključak: sa kamile je silazila žena jer je miris urina kod jednog od prinčeva izazivao seksualnu želju. Dodatno, frekvencija ostavljanja otiska ukazivala je na pojačano uriniranje svojstveno trudnicama. U tom momentu u sudnicu ulijeće uzbuđeni trgovac i saopštava da je upravo pronašao izgubljenu kamilu. Car Beramo oslobađa prinčeve, bogato ih nagrađuje i imenuje za savjetnike.
Serendipnost i nauka
Horacije Valpol smatrao je da su nenamjerna i slučajna otkrića, slična otkrićima prinčeva iz Serendipa, toliko česta u svakodnevnom životu da ova pojava zaslužuje ime. U pismu prijatelju Horaciju Manu, pisanom 28. januara 1754. godine, on opisuje otkriće priče i njegovu ambiciju da engleski jezik obogati novom riječju, serendipity. Valpolova korespondencija s Manom je objavljena 1833. Tako je riječ serendipnost ušla u književne krugove. Riječ je prvi put objavljena u jednom časopisu 1875. godine i objašnjena kao „posebna vrsta urođene mudrosti”. Početkom 20. vijeka riječ počinje da ulazi u rječnike engleskog jezika kao „slučajno ili nenamjerno otkriće”. Sredinom 20. vijeka ulazi u popularnu verziju „Oksfordskog rječnika engleskog jezika” za masovnu upotrebu.
Za uvođenje riječi serendipnost u nauku zaslužan je jedan od najznačajnijih sociologa nauke, Robert K. Merton (1910-2003).
Robert K. Merton (Jutjub
Sa Elinor Braber, Merton je napisao knjigu posvećenu terminu serendipnost „Putovanja i avanture serendipnosti: studija sociološke semantike i sociologije nauke”. Engleski tekst knjige je završen 1958. godine. Interesantno, knjiga je prvi put objavljena tek 2002. godine, i to u italijanskom prevodu. Originalni engleski tekst je objavljen poslije smrti autora, 2004. godine, i relativno brzo je postao jadan od nezaobilaznih tekstova za sociologiju nauke.
Tzv. slučajna i nenamjerna otkrića,
opisana terminom serendipnost, igraju
značajnu ulogu u nauci.
Robert Merton je u svojim naučnim radovima prvi put koristio termin serendipnost 1945. godine. Eksplicitno ge je definisao 1948. godine. Prema Mertonu termin serendipnost je do 1958. godine upotrijebljen u štampanim izvorima samo 135 puta. Ali od 1958. do 2000. doživljava pravu ekspanziju. Na primjer, termin se u tom periodu pojavljuje u naslovima 57 knjiga. U dnevnoj štampi termin je upotrijebljen 13.000 puta tokom 1990-ih, a u internet dokumentima 636.000 puta samo u toku 2001. godine.
Termin serendipnost, prema Mertonu i Barberovoj, opisuje neočekivana naučna otkrića koja nisu rezultat prethodnog plana. Važnost termina postaje jasna kada se analizira istorija i sociologija nauke. Naime, mnogobrojne studije pokazuju da je vrlo mali broj naučnih otkrića rezultat prethodnog jasno utvrđenog plana. Otkrića su češće rezultat neočekivanih okolnosti i eksperimentalnih grešaka. Evo nekih primjera iz istorije nauke.
Otkriće dagerotipije, prve forme fotografije, bilo je rezultat spleta srećnih okolnosti. Luj Dager (1787-1851) godinama je bezuspješno pokušavao da dobije fotografske zapise (pozitive) sa jodiranih posrebrenih bakarnih ploča. Poslije jednog od pokušaja ostavio je ploče u ormar sa hemikalijama. Sljedećeg jutra primijetio je da se iz jedne bočice prosula živa čija su isparenja proizvela perfektnu fotografiju na jednoj od ploča.
Šarl Riše (1850-1935) otkrio je anafilaksu slučajno, pokušavajući da identifikuje prag djelovanja nekih otrova. Na dodjeli Nobelove nagrade, 1913. godine, rekao je da otkriće nije bilo rezultat dubokog razmišljanja nego slučajne opservacije. Slično, Pol Erlih (1854-1915) otkrio je salvarsan, prvi lijek za sifilis, kao 606. testirano jedinjenje, bez ikakvog znanja o mehanizmu djelovanja i nazvao ga „magični metak”, čime je rođena hemoterapija. Jedan doktor je za tretman urtikarije koristio antihistaminik dramamin, dok mu pacijent nije saopšto da je lijek potpuno uklonio znakove putne bolesti (mučnina). Tako je dramamin postao lijek za putnu mučninu. Slično je i sa vijagrom koja je u početku bila korištena kao Fajzerov lijek pritiv angine (vrlo slab), dok doktori na osnovu izvještaja pacijenata nisu zaključili da vijagra može da bude efektivan lijek za erektilnu disfunkciju.
Dakle, termin serendipnost opisuje široki spektar fenomena vezanih za procese naučnih otkrića. Na primjer, Riše je radio na sasvim drugačijoj problematici (toksikologija) kada je došao do otkrića za problem iz fiziologije. S druge strane, Dager i Erlih su riješili probleme na kojima su radili, ali na neočekivane načine vezane za spletove srećnih okolnosti. Vijagra je primjer otkrića za kojim se uopšte nije tragalo.
Tipologija serendipnosti
Iz gornje kratke analize jasno je da tzv. slučajna i nenamjerna otkrića, opisana terminom serendipnost, igraju značajnu ulogu u nauci. Obzirom da se u naučna istraživanja ulaže ogroman novac, i da je nauka motor svjetske ekonomije, istraživačke agencije prirodno žele da znaju da li je, i koliko, ulaganje novca u naučne projekte opravdano. U tom smislu neophodno je identifikovati tipologiju i mehanizme serendipnosti da bi se formirala autentična baza za procjenu produktivnosti naučnih projekata.
Ohid Jakub (Vikipedija)
Istraživač sa Univerziteta Saseks u Engleskoj, Ohid Jakub, bavi se upravo ovom problematikom. U jednom od radova kaže da ima sreću što se njegova istraživanja oslanjaju na bogati arhiv koji je iza sebe ostavio Robert K. Merton. Mertonov interes za serendipnost je započeo oko 1940. godine. Od tada pa do svoje smrti, on je pedantno bilježio saznanja o serendipnosti, dopunjavao ih isječcima iz novina, magazina i naučnih publikacija i korespondencijom sa mnogobrojnim naučnicima i sociolozima. Na bazi višemjesečne analize Mertonovog arhiva, pohranjenog na Kolumbija univerzitetu, Jakub je razvio tiplogiju serendipnosti i opisao njene mehanizme.
Tipologija serendipnosti predstavljena je u tabeli 1. Prema Ohidu Jakubu postoje četiri tipa serendipnosti. Na primjer, Valpolova serendipnost, nazvana prema Horaciju Valpolu, odnosi se na otkrića za kojima otkrivaoci nisu tragali, poput prinčeva iz Serendipa.
Tabela 1. Tipovi serendipnosti prema Jakubu
Primjer Valpolove serendipnosti jeste otkriće Eduarda Buhnera (1860-1917), za koje je 1907. godine dobio Nobelovu nagradu. Buhner je pokušavao da izoluje proteine iz bakterija u svrhu razvoja vakcina. Umjesto ovoga otkrio je da ekstrakt kvasca konvertuje šećer u alkohol čime je pokazao da cijele ćelije nisu potrebne za fermentaciju i tako je rođena oblast enzimologije.
Drugi primjer je vezan za bojni otrov iperit korišten u Prvom svjetskom ratu. Zbog straha od upotrebe iperita u Drugom svjetskom ratu američki doktori su radili na razvijanju antidota. U toku istraživanja Luis Gudman (1906-2000) i Alfred Džilman (1908-1984) došli su do laboratorijskih nalaza krvne slike vojnika izloženih iperitu u Prvom svjetskom ratu. Vojnici otrovani iperitom pokazivali su niske vrijednosti bijelih krvnih zrnaca.
Na osnovu ove opservacije spekulisali su da, ako je iperit toksičan za bijela krvna zrnca, može biti koristan u liječenju leukemija i limfoma, u kojima broj krvnih zrnaca nekontrolisano raste. Spekulacija se obistinila, a iperit je jedan od prvih primjera uspješne hemoterapije kancera. Dakle, u oba slučaja Valpolove serendipnosti istraživači su bili zaokupirani jednim problemom, a našli su rješenje za sasvim drugi (tabela 1).
Sljedeći tip serendipnosti jeste Mertonova serendipnost (tabela 1), nazvana po Robertu Mertonu. Naime, on je smatrao da Horacije Valpol nije u pravu kada tremin serendipnost ograničava isključivo na otkrića za kojima otkrivaoci ne tragaju. Mertonova serendipnost opisuje otkrića za kojima otkrivaoci tragaju, ali do njih dolaze na neočekivan način. Tipičan primjer jeste otkriće vulkanizacije. Čarls Gudjer (1800-1860) godinama je bezuspješno pokušavao da gumu učini termostabilnom. Tek kada je slučajno mješavinu gume i sumpora stavio na vruću ploču došlo je do vulkanizacije.
Drugi primjer vezan je za otkriće Džona Kejda (1912-1980), koji je radio na psihijatrijskom problemu manije. Spekulisao je da manija može biti izazvana poremećenim metabolizmom mokraćne kiseline. Pacijentima je ubrizgavao mokraćnu kiselinu u formi litijumske soli i postigao dobre rezultate. Međutim, ispostavilo se da mokraćna kiselina nije imala nikakav efekat, nego da je za to bio odgovoran isključivo litijum.
Treći tip serendipnosti nazvan je Bušova serendipnost (tabela 1), prema inženjeru Vanevaru Bušu (1890-1947), koji je smatrao da otkrića često dolaze iz neočekivanih izvora. Bušova serendipnost opisuje otkrića za kojima se uopšte ne traga, a ona rješavaju neki od već postojećih problema. Dobra analogija je kupovina. Uđete u prodavnicu bez namjere da nešto kupite, a onda ugledate neki proizvod za koji smatrate da vam je neophodan.
Primjer Bušove serendipnosti jeste otkriće saharina. Konstantin Falberg (1850-1910) otkrio je vještački zaslađivač saharin kada je poslije jedne sesije u hemijskoj laboratoriji zaboravio da opere ruke i tokom večere primijetio sladak ukus na njima. Inače radio je na modifikaciji katrana hemijskim putem. Kada je objavio otkriće saharina u jednom naučnom časopisu kolege su ovo nazvale naučnom šalom. Ali, sve se promijenilo kada je javnost saznala za saharin. Falberg je zahvaljujući patentu postao imućan. U Bušovski tip serendipnosti spadaju Rendgenovo otkriće iks-zračenja i otkriće anestetičkih kvaliteta smijućeg gasa.
Četrvrti tip serendipnosti je Stefanijina serendipnost (tabela 1), prema Pauli Stefan koja ovaj tip serendipnosti opisuje kao „nalaženje odgovora na pitanje koje još nije postavljeno”. Dakle, prije serendipne epizode ne postoji ni problem, ni rješenje. Reprezentativni primjer Stefanijine serendipnosti jeste otkriće Eduarda Benediktusa (1878-1930) vezano za nerasprskavajuće staklo. Ovaj francuski hemičar je, radeći u laboratoriji tokom 1903. godine, slučajno ispustio staklenu flašu koja se razbila, ali staklo je ostalo u jednom komadu i nije se rasprslo. Nije mogao da nađe objašnjenje sve dok mu asistent nije rekao da je u flaši bio celulozni nitrat ili tečna plastika. Tečnost je isparila i ostavila tanki film u unutrašnjosti flaše koji je spriječio rasprskavanje stakla. Tek kada je Benediktus pročitao u novinama, nekoliko godina poslije otkrića, da razbijanje stakla na automobilima povređuje vozače, došao je na ideju da patentira laminirano staklo što je jedno od najznačajnijih otkrića u auto industriji.
Mehanizmi serendipnosti
Iako su gornja četiri tipa serenidpnosti (tabela 1) korisna u opisivanju istraživačke motivacije, ona govore vrlo malo o mehanizmima serendipnosti ili kako tipove serendipnosti staviti u okvir filozofije nauke. U tom smislu Jakub je identifikovao četiri mehanizma serendipnosti predstavljena u tabeli 2. To su mehanizmi vođeni teorijom, individualnim opservacijama, greškom i socijalnom strukturom nauke ili socijalnom mrežom.
Tabela 2. Mehanizmi serendipnosti prema Jakubu
Teorijska serendipnost (tabela 2) uključuje odstupanja od teoretskih očekivanja. Jakub se poziva na velikana nauke, Luja Pastera (1822-1895), koji je bio ubijeđen da šansa u nauci ima manju ulogu od teoretskog okvira date naučne oblasti. „Bez teorije praksa je tek rutina rođena iz navike”. Paster je ovo zapažanje ilustrovao epizodom iz istorije nauke. Hans Kristijan Ersted (1777-1851) zagrijavao je bakarnu žicu strujom. Svaki put kad bi uključio struju igla na obližnjem kompasu se pomjerala. Erstedovo otkriće je iznenadilo fizičare, ali nije imalo praktičnog efekta. Tek kasnije ovo otkriće je pomoglo Faradeju (1791-1867) i Morzeu (1791-1872) u objašnjenju elektromagnetne indukcije i konstrukciji telegrafa. Paster je na osnovu ove epizode zaključio da šansa i slučaj favorizuju samo pripremljeni um koji je verziran u teoriju.
Dobra ilustracija za Pasterovu tezu je otkriće angiostatina Džude Folkmana (1933-2008). On je spekulisao da tumori, da bi se razvijali, moraju imati sposobnost kreiranja vlastitih krvnih sudova ili angiogenezu. Ako je Folkmanova hipoteza tačna, rast tumora može zaustaviti hemikalija koja inhibira razvoj krvnih sudova. Takva hemikalija je nazvana angiostatin. Folkman je otkrio angiostatin slučajno tako što su uzorci koje je istraživao postali zaraženi gljivicom. Dakle, u liniji sa Pasterovim razmišljanjem, šansa (gljivična infekcija) odigrala je manju ulogu od razvoja nove teorije (tumorska angiogeneza).
Fizičar Maks Delbruk smatrao je da je za
naučna otkrića neobično važan princip
„ograničene nespretnosti”. Sličan
termin koristio je biolog Salvador
Lurija: „kontrolisana nespretnost”.
U analizi serendipnosti na bazi individualnih opservacija Jakub se ograničio na dva faktora, opsevacionu rutinu i naučne instrumente (tabela 2). Oba faktora mogu da utiču na individualne percepcije naučnika. Na primjer, Vilijam Ramzi (1852-1916), hemičar poznat po otkriću plemenitih gasova, 1912. godine demonstrirao je otkriće tako što je kroz gasove puštao struju da pokaže njihove vividne boje. Ali samo je francuski inženjer Žorž Klod (1870-1960) od 500 ljudi prisutnih na demonstraciji došao na ideju neonske sijalice.
Slično, mnogi naučnici su istraživali uzroke peptičnog ulcera ali samo su Robin Voren i Bari Maršal otkrili da je uzrok ulcera bakterija Helicobacter pylori. Ove dvije epizode pokazuju da su samo rijetki naučnici i njihove opservacione rutine prijemčivi za fenomen serendipnosti.
Opservacione rutine često su pod uticajem instrumenata koje naučnici koriste (tabela 2). Dešava se da razvoj novih instrumenata igra značajnu ulogu u genezi serendipnosti. Na primjer, mnogi instrumenti su konstruisani ili rafinirani nezavisno od naučnih teorija. Na primjer, astronomi Valter Bade (1893-1960) i Fric Cviki (1898-1974) predvidjeli su postojanje pulsara (rotirajuće neutronske zvijezde) 1934. godine. Prvi pulsar registrovala je Džoselin Bel Barnel 28. novembra 1967. godine.
Slično, Georgij Gamov (1904-1968) predvidio je kosmičko pozadinsko zračenje 1948. godine. Da pozadinsko zračenje zaista postoji pokazali su Arno Penzijas i Robert Vilson, slučajnim otkrićem 1964. godine, koje nisu znali da objasne. Za otkriće su dobili Nobelovu nagradu. Dakle, u oba slučaja bilo je neophodno razviti dovoljno sofisticirane instrumente da bi se ranija teoretska predviđanja, kojih korisnici instrumenata nisu bili svjesni, mogla potvrditi.
Naučnici koji imaju široku mrežu
saradnika prijemčiviji su za genezu
serendipnih otkrića jednostavno zato
što imaju na raspolaganju daleko širu
mrežu informacija nego njihove kolege
sa manjim brojem saradnika.
U fenomenima serendipnosti eksperimentalne greške igraju važnu ulogu (tabela 2). Fizičar Maks Delbruk (1906-1981) smatrao je da je za naučna otkrića neobično važan princip „ograničene nespretnosti”. Sličan termin koristio je biolog Salvador Lurija (1912-1991): „kontrolisana nespretnost”. U oba slučaja radi se o nenamjernom generisanju neočekivanih rezultata ili anomalija, koje su rezultat eksperimentalnih grešaka.
Naknadna interpretacija anomalija otkriva serendipnu prirodu otkrića. U istoriji nauke dobro je poznato da su mnoga otkrića rezultat eksperimentalnih grešaka. Od Flemingovog (1881-1955) otkrića panicilina, preko Bekerelove (1852-1908) detekcije radioaktivnosti do Galvanijeve (1737-1798) i Voltine baterije (1745-1827) i mnogih drugih.
Socijalna struktura naučnih zajednica ili mreža može da igra značajnu ulogu u generisanju ili čak destimulaciji serendipnih otkrića (tabela 2).
Naučnici koji imaju široku mrežu saradnika prijemčiviji su za genezu serendipnih otkrića jednostavno zato što imaju na raspolaganju daleko širu mrežu informacija nego njihove kolege sa manjim brojem saradnika. Na primjer, Penzijas i Vilson su mogli razumjeti otkriće pozadinskog zračenja tek nakon što su konsultovali fizičare. Pored razmjene informacija, važnu ulogu u generisanju serendipnih otkrića ima i timski rad. Veliki eksperimentalni fizičar i nobelovac Patrik Blaket (1897-1974) kritikovao je kolege koji ostaju hermetički zatvoreni unutar specijalističkih eksperimentalnih tehnika koje donekle ograničavaju vidike i destimulišu serendipnost. Posljedica je da hermetički zatvoreni veliki naučni timovi često propuštaju šanse da iskoriste serendipnost.
Kombinatorika serendipnosti
Sljedeći analitički korak za Ohida Jakuba bio je da analizira tipove serendipnosti (tabela 1) u svjetlu mehanizama serendipnosti (tabela 2) putem mapiranja. Analiza je pokazala da su ova dva parametra nezavisna jedan od drugog. Onda se Jakub upustio u kombinatoriku da bi tipologiju serendipnosti razvio dalje. Na primjer, moguće je klasifikovati mehanizme na binarni način kao što pokazuje tabela 3.
Tabela 3. Kombinatorika tipova i mehanizama serendipnosti prema Jakubu
Svaka ćelija u tabeli 3 je obilježena u smislu prisustva (kod 1) ili odsustva (kod 0). Tako na primjer tip u ćeliji 1 posjeduje četiri dimenzije (1,1,1,1) i predstavlja „idealni” tip, dok tip u šesnaestoj ćeliji (0,0,0,0) nema nijednu dimenziju. Parovi ćelija 4 i 13 su polarni tipovi, ali nisu ekstremni kao parovi ćelija 1 i 16. Unutrašnje ćelije 6, 7, 10 i 11 bi se mogle opisati kao najmanje ekstremne zato što se razlikuju od ostalih za ne više od dvije dimenzije, iako su možda empirijski najčešće.
Ohid Jakub smatra da je 16 tipova mehanizama za 4 vrste serendipnosti (64 forme!), možda, previše i otvoren je za redukovanje na pragmatičan način. Međutim, njegova analiza svakako predstavlja prvi ozbiljni korak da se serendipnost detaljno analizira i precizno ustanove tipovi i mehanizmi serendipnosti.
Implikacije
Implikacije Jakubovog rada izuzetno su značajne za naučno planiranje i naučnu politiku. Finansijeri naučnih istraživanja, kako javni tako i privatni, žele da podrobno razumiju mehanizme koji stoje iza naučnih otkrića. Bolje razumijevanje ovih mehanizama će svakako poboljšati efikasnost ulaganja novca u naučne projekte.
Britanski nobelovac Piter Medavar
kritikovao je način saopštavanja
naučnih rezultata u naučnim časopisima
koji izgleda kao dogovoreno pretvaranje.
Naime, prihvaćena praksa jeste da se
rezultati saopštavaju na „objektivan”
način koji potpuno zanemaruje sociološke
aspekte naučnoistraživačkog rada.
S druge strane, Jakubov rad ima važne implikacije za filozofiju nauke. Moguće je da neki filozofi nauke donekle idealizuju proces naučnih otkrića kroz pokušaje da detaljno i rigidno definišu naučni metod. Ovim se sociološka strana nauke koja često ima elemente nepredvidljivosti ignoriše. Britanski imunolog i nobelovac Piter Medavar (1915-1987) kritikovao je način saopštavanja naučnih rezultata u naučnim časopisima koji izgleda kao dogovoreno pretvaranje. Naime, prihvaćena praksa jeste da se rezultati saopštavaju na „objektivan” način koji potpuno zanemaruje sociološke aspekte naučnoistraživačkog rada.
Slično Medavaru, pisac naučne fantastike Isak Asimov (1920-1992) smatrao je da je riječ „eureka”, uobičajeni sinonim za naučno otkriće, pretjerana idealizacija. Daleko realističniji komentar kada su naučnici na tragu nekog otkrića jeste zbunjeno „Hm?”, koje je u liniji sa fenomenom serendipnosti. Metodološki „haos” koji stoji iza 64 forme serendipnosti u tabeli 3 daje, donekle, za pravo Paulu Fejerabendu (1924-1994), filozofu nauke, koji je zagovarao tezu epistemološke anarhije – naučni metod kao takav ne postoji.
(U eseju su korišteni podaci, tabele 1-3, i neke informacije u tekstu) iz nedavnog rada Ohida Jakuba objavljenog u časopisu Research Policy po principu otvorenog pristupa, CC BY 4.0).
