Iako je u Šumadiji živeo pre 30.000 godina, njegovi tragovi života i dalje su prisutni u arheologiji i kulturi naše zemlje.
U dolini reke Lepenice, smeštena u podnožju brda u selu Gradac, Jerinina pećina krije neobičnu tajnu, mistiku i zagonetku koju nije lako odgonetnuti. Istovremeno, Risovačka pećina u Aranđelovcu, riznica paleolitske kulture u Šumadiji, jedna je od prvih staništa pračoveka u našoj zemlji.Njegovi tragovi (sačuvani artefakti od kamena i kostiju) daju originalan pečat kulturi i života neandertalca na ovom području. Život neandertalca, još uvek obavijen velom mističnosti, ne prestaje da impresionira novim istraživanjima i otkrićima.
Naš daleki predak živeo je u Jerininoj pećini sa svojom porodicom, bavio se lovom na životinje i izrađivao jednostavne predmete. Ložio je vatru, što dokazuje otkriće dvaju ognjišta ovalnog oblika i površine oko jedan metar kvadratni.
Šta je to mistično, a istovremeno i primamljivo u odajama Risovačke i Jerinine pećine otkrivamo u narednim redovima?Važan trenutak u istoriji arheologije Srbije je otkrivanje Jerinine pećine u selu Gradac kod Batočine. Arheološko-paleontološka istraživanja počela su 22. avgusta 1951. godine i u toku iskopavanja otkriveni su vredni arheološki predmeti.Pronađena su koštana i kremena oruđa koja je pračovek svakodnevno koristio. Od oruđa su koristili listolike šiljke koji su podsećali na lovorov list, ali i ostala: izdužene strugače i trougaone šiljke. Na padini brega, između platoa i pećine, pronađen je i sileksni nož, koji pripada mlađem paleolitu.
Naš daleki predak živeo je u Jerininoj pećini sa svojom porodicom, bavio se lovom na životinje i izrađivao jednostavne predmete. Ložio je vatru, što dokazuje otkriće dvaju ognjišta ovalnog oblika i površine oko jedan metar kvadratni.U podnožju Jerininog grada, prilikom istraživanja, otkrivene su fosilne kosti životinja koje su živele na ovim prostorima. Pronađeni su kosti pećinskog medveda, nosoroga, divlje svinje, pećinskog lava, hijene, vuka i dabra, kao i mlečnjak mamuta.
Skroman, ali i izuzetno pronicljiv, pračovek je odabrao Risovačku pećinu zbog blizine reke i bogatog životinjskog sveta. Niska brda i blaga klima povoljno su uticali na njegov svakodnevni život. Ovakva klima bila je pogodna i za stanište mnogih životinja, koje je neandertalac lovio da bi se prehranio.
U dolini reke Kubršnice u Aranđelovcu, Risovačku pećinu krasi posebna estetika koju je priroda milionima godina stvarala. Njena posebnost nije samo u toj prirodnoj estetici, već i u arheološkim istraživanjima koja su otkrila tragove postojanja neandertalca.Arheološka iskopavanja su počela 1952. godine i sa prekidima su trajala tri decenije. Paleontološka i arheološka istraživanja su otkrila da je Risovačku pećinu naseljavao neandertalac. Brojna kamena i koštana oruđa (kameni šijak, kamena sekira i dleto, šilo i bode) ukazuju na stanište neandertalca. Neandertalac je izrađivao ove predmete i koristio ih za lov i za obradu odeće (kože).
Skroman, ali i izuzetno pronicljiv, pračovek je odabrao Risovačku pećinu zbog blizine reke i bogatog životinjskog sveta. Niska brda i blaga klima povoljno su uticali na njegov svakodnevni život. Ovakva klima bila je pogodna i za stanište mnogih životinja, koje je neandertalac lovio da bi se prehranio.Fosili pećinskog medveda, hijene, lisice, lava, nosoroga i mamuta pronađeni su prilikom iskopavanja. Risovačka pećina je značajna i po tome što se u njoj prvi put na našoj teritoriji pojavljuju fosili stepskog divljeg magarca.
Prilikom iskopavanja ispod sadašnjeg ulaza u primarnim slojevima otkriveni su tragovi pepela i uljenisanih komada drveta. Vatrište ili ognjište je pračovek koristio kao zaštitu od životinja na ulazu u pećinu, bilo da u njoj traže sklonište ili plen.Dugogodišnjim iskopavanjima utvrđeno je da su Jerinina pećina i Risovača od izuzetne kulturno-istorijske vrednosti. Jerinina pećina proglašena je za nepokretno kulturno dobro 1953. godine, dok je Risovača za kulturno dobro od velikog značaja proglašena 1983. godine.
Arheološka istraživanja ovih dveju pećina je, u stvari, potraga za čovekom, njegovim delima i proizvodima njegovog rada. Ovo je samo početak zanimljive potrage za čovekom koji je u pećini ostavio svoj najdublji doseg misli, osećanja i života.
(Gavela, Branko. Paleolit Srbije, Muzej u Aranđelovcu i Centar za arheološka istraživanja Filozofskog fakulteta u Beogradu, 1988).
(Fotografije Zavod za zaštitu spomenika kulture, Kragujevac)
(Izvor Nacionalna geografija)
