Devetog novembra 1864. godine (ili 28. oktobra po tada važećem julijanskom kalendaru) rođen je čovek koji je prvi zapazio postojanje organizama koje danas nazivamo virusima. Reč je o ruskom mikrobiologu po imenu Dmitrij Josifovič Ivanovski.
Ivanovski je rođen nedaleko od gradića Gdov, gde je završio gimnaziju, a zatim je pohađao Univerzitet u Sankt Peterburgu. Učitelji su mu bili proslavljeni ruski naučnici Andrej Nikolajevič Beketov, Andrej Sergejevič Famincin i Hristofor Jakovljevič Gobi, kod kojih je Ivanovski izučavao botaniku, fiziologiju i mikrobiologiju.
Nekoliko godina kasnije, holandski
botaničar Martinus Vilem Bejerink
potvrdio je rezultate Ivanovskog i dao
novoj vrsti mikroorganizma naziv virus,
(latinska reč za otrov biološkog porekla).
Već u studentskim danima, Ivanovski je usmerio svoje interesovanje na istraživanja bolesti koje napadaju biljku duvana ‒ problema koji se znatno odražavao na ekonomiju. Tako je 1890. godine dobio zadatak da otpočne ispitivanja u vezi sa mozaičnom bolešću duvana, oboljenjem čiji je uzrok u to vreme bio nepoznat i koje je nanosilo ogromnu štetu prostranim plantažama Krimskog poluostrva.
Dmitrij Ivanovski (Vikipedija)
Nakon što se uverio da ni najsnažniji mikroskop nije dovoljan da bi se uzročnik pomenute bolesti mogao videti, kao i da se on ne može uzgojiti na hranljivim podlogama namenjenim kultivaciji bakterija, Ivanovski je, izvodeći dalje eksperimente, ustanovio da sok dobijen od lišća obolelih sadnica prenosi oboljenje na zdrave biljke. Zarazni učinak nije iščezavao čak ni nakon što bi biljni sok bio propušten kroz filtere koji zaustavljaju bakterije, uključujući i tada najpouzdaniji Čemberlendov filter, koji je praktično uklanjao sve tada poznate bakterijske organizme.
Sposobnost prenošenja bolesti se, međutim, gubila nakon primene sredstava za dezinfekciju, što je Ivanovskog navelo na neizbežan zaključak: uzročnik mozaične bolesti duvana je uistinu živi organizam ‒ ali taj organizam svakako mora biti daleko manjih dimenzija od bilo koje bakterije. Drugim rečima, to je organizam koji pripada još neotkrivenom carstvu.
Ubrzo je postalo jasno da su virusi
uzročnici nekih od najčešćih i
najznačajnijih oboljenja ljudi, kao
što su grip, boginje ili besnilo.
Nastupila je era medicinske virusologije.
Nekoliko godina kasnije, holandski botaničar Martinus Vilem Bejerink potvrdio je rezultate Ivanovskog i dao novoj vrsti mikroorganizma naziv virus, odabravši latinsku reč za otrov biološkog porekla. Time je u isti mah posvedočeno da izveštaj koji je Ivanovski objavio 1892. godine uistinu predstavlja prvi eksperimentalni dokaz postojanja virusa.
Iako su ga u početku mnogi naučnici dočekali sa razumljivim skepticizmom, to otkriće je otvorilo put nebrojenim saznanjima u biologiji, medicini, veterini i fitopatologiji. Ubrzo je postalo jasno da su virusi uzročnici nekih od najčešćih i najznačajnijih oboljenja ljudi, kao što su grip, boginje ili besnilo. Nastupila je era medicinske virusologije.
Premda za života nije uživao slavu dostojnu veličine svog otkrića, Ivanovski je do samog kraja, koji je dočekao kao profesor Donskog univerziteta, nastavio da se bavi revolucionarnim naučnim istraživanjima. Njegovi radovi umnogome su doprineli upoznavanju detalja procesa fotosinteze, uloge pigmenata karotina i ksantofila u fiziologiji biljaka, kao i načina iskorišćavanja kiseonika u živim ćelijama. Ivanovski je učestvovao i u razvoju evolucione biologije i zauzeo istaknuto mesto među naučnicima koji su veoma rano uvideli središnju ulogu te discipline u čovekovom razumevanju prirode.
Danas, kada je rad na sprečavanju, suzbijanju i lečenju virusnih infekcija odavno postao svakodnevni zadatak naučne medicine, kada se protiv mnogih škodljivih virusa uspešno borimo pomoću lekova i vakcina, kada je molekularna struktura mnogih od njih detaljno upoznata, a genski zapis protumačen, i kada smo pomoću elektronskog mikroskopa u stanju čak i da nazremo konture samih virusnih čestica, prisećamo se Dmitrija Josifoviča Ivanovskog kao pionira koji je upravio pogled ka nevidljivom svetu u kom se kriju uzroci mnogih vidljivih, pa i dramatičnih pojava, suštinski važnih za ljudski život i zdravlje.
(Srđa Janković, RTS)
