Širenje univerzuma jedno je od najznačajnijih otkrića u modernoj kosmologiji. Odnosi se na fenomen gde se rastojanje između galaksija vremenom povećava. To znači da univerzum nije statičan.
Ideju o širenju svemira prvi je predložio belgijski astronom Žotž Lemetr 1927. Međutim, tek 1929. godine američki astronom Edvin Habl je pružio opservacione dokaze koji su potvrdili ovu pretpostavku, otkrivši da je svetlost udaljenih galaksija pomerena ka crvenom kraju spektra, što ukazuje da se one udaljuju od nas.
Objašnjenje za širenje naziva se teorija Velikog praska. Prema ovoj teoriji, univerzum je počeo kao izuzetno vruće i gusto stanje, a zatim je doživeo brzo širenje koje traje do danas. Ovo širenje nije rezultat galaksija koje se kreću kroz svemir, već se sam prostor širi, uzrokujući da se galaksije udaljavaju jedna od druge.Brzina širenja se meri parametrom koji se zove Hablova konstanta, nazvana po Edvinu Hablu. Nedavna zapažanja sa svemirskih teleskopa kao što su Hubble i Plansk misija dovela su do novih procena. Međutim, još su u toku istraživanja da se utvrdi tačna stopa ekspanzije i razumeju fizički procesi koji je pokreću.
Širenje univerzuma se dešava u svim pravcima, i ne postoji spoljašnji prostor u koji se univerzum širi. Univerzum jednostavno rasteže sopstveno tkivo, što dovodi do povećanja rastojanja između galaksija.
Ako se prostor širi u čemu se širi?Kada kažemo da se univerzum širi, mislimo da se sam prostor širi. Ne širi se ni u šta; nego se samo tkanje svemira rasteže, što dovodi do povećanja udaljenosti između galaksija. To znači da ne postoji ivica ili granica univerzuma, i da nema središnje tačke iz koje se širi. Da bismo ovo razumeli, možemo koristiti analogiju balona koji se naduvava.
Zamislite da površina balona predstavlja univerzum, a da tačke na površini predstavljaju galaksije. Kako se balon duvanjem širi, tačke se udaljavaju jedna od druge. Međutim, nema ivice ili središnje tačke na površini balona, i ne postoji spoljni prostor u koji se on širi. Širenje univerzuma se dešava u svim pravcima, i ne postoji spoljašnji prostor u koji se univerzum širi. Univerzum jednostavno rasteže sopstveno tkivo, što dovodi do povećanja rastojanja između galaksija.
Širenje univerzuma ima duboke implikacije na naše razumevanje kosmosa. To sugeriše da je univerzum imao početak i postavlja se pitanja šta je postojalo pre toga. To, takođe, implicira da će univerzum nastaviti da se širi neograničeno, što će na kraju dovesti do stanja u kome su galaksije toliko udaljene da više nisu vidljive jedna drugoj. Proučavanje širenja univerzuma ostaje glavna oblast istraživanja u savremenoj astrofizici i kosmologiji.
Gospodin Veliki prasak
Žorž Lemetr bio je belgijski fizičar i sveštenik koji je poznat po svojim značajnim doprinosima u oblastima kosmologije i astrofizike. Rođen je 1894. u gradu Šarlroa u Belgiji, a studirao je matematiku i fiziku na Katoličkom univerzitetu u Luvenu. Po završetku studija zaređen je za katoličkog sveštenika 1923. godine, ali je nastavio da se bavi naukom.
Lemetr je možda najpoznatiji po svom predlogu o širenju svemira, koji je sada poznat kao teorija Velikog praska (Big Bang). Godine 1927. predložio je da se univerzum širi i da se ovo širenje može pratiti do jednog, prvobitnog događaja – „prvobitnog atoma”. Ova pretpostavka je u početku naišla na skepticizam, ali je vremenom dobila podršku pošto je prikupljeno više dokaza koji su je potkrepili. Šezdesetih godina prošlog veka, otkriće kosmičkog mikrotalasnog pozadinskog zračenja dalo je novu potvrdu i učvrstilo Lemetra kao jednog od pionira moderne kosmologije.
Pored rada na objašnjenju Velikog praska, Lemetr je dao značajan doprinos proučavanju kosmičkih zraka i strukture univerzuma. Bio je plodan pisac i govornik, i ostao je aktivan u naučnoj zajednici do svoje smrti 1966. Sve u svemu, sugestija Žorža Lemetra o širenju svemira revolucionisala je razumevanje univerzuma i postavila temelje za veći deo kosmoloških istraživanja koja se nastavljaju do danas.
(Ilustracija Umetnička predstava širenja Nicolle R. Fuller/Science Photo Library)
(Astronomski magazin)
