„U većini istraživanja posmatramo kako se maglina povećava”, rekao je astronom Brus Balik sa Univerziteta Vašington. „A ovde vidimo maglinu koja u neviđeno kratkom razdoblju menja svoj oblik i postaje sve slabija.”
Astronomi su snimiti vrlo redak prizor – ubrzano umiranje, odnosno gubitak sjaja daleke magline.Kada su uporedili najnovije snimke svemirskog teleskopa Hubble s onima u arhivi, uočili su da se gomila gasa oko drevne zvezde strmoglavo smanjuje i da je u minula dva desetleća skoro nestala. Nikada do sada nije snimljena tako brza promena u izgledu neke planetarne magline.
Iako naš svemir konstantno prolazi kroz razne promene, većina tih procesa je suviše spora da bi se mogla posmatrati u jednom ljudskom veku. Stoga je ovakvo ubrzano gašenje magline Hen 3-1357 (Maglina raža) retka prilika za naučnike da analiziraju evoluciju svemira u stvarnom, nama pristupačnom, vremenu. Kada su astronomi uporedili fotografije magline Hen 3-1357 koje je Hubble snimio 2016. godine sa snimcima iz 1996, uočili su da je maglina drastično izgubila na sjaju, čak je promenila svoj oblik. Svetloplave nijanse kosmičkog gasa koje su se protezale oko središta magline gotovo su nestale, a talasaste ivice zbog kojih je dobila nadimak raže skoro su nestale.
Sunce će biti maglina
Da bismo shvatili što se dogodilo, moramo ukratko objasniti šta, zapravo, jeste planetarna maglina. Naime, ova vrsta magline nije samo slučajna skupina gasa koja besciljno luta svemirom.Maglina ili nebula je naziv za oblak međuzvezdane materije koji se sastoji od prašine i gasova. Svostva maglina se menjaju zavisno od njihovog porekla, hemijskog sastava i okruženja u kojem se nalaze. U početku su astronomi maglinom nazivali sva nebeska tela koja su imala magličastu formu, uključujući galaksije. Primerice, galaksiju Andromeda su prvotno nazivali maglinom.
Kada spoljna površina jezgra zvezde dosegne temperaturu veću od oko 30.000 Celzijusovih stepeni, tada ima dovoljno ultraljubičastog zračenja da jonizuje izbačene gasove što uzrokuje njihov sjaj.
Magline delimo u četiri kategorije: planetarne magline (kao što je Hen 3-1357), difuzne magline, tamne magline i magline koje su ostaci supernove.Planetarne magline su gomile gasa koje nastaju kada određeni tip zvezde dođe do kraja svog evolucionog ciklusa. Ovakve vrste imaju relativno kratak život, ako upoređujemo njihov vek trajanja s drugim kosmičkim pojavama. One se uglavnom rasprše nakon nekih desetak hiljada godina.
Većina zvezda u svemiru će završiti kao planetarne magline, to je sudbina i našeg Sunca. Zvezde koje su osam puta masivnije od Sunca umreće u supernovi, ogromnoj svemirskoj eksploziji, ali zvezde srednje i male mase obično skončaju kao raznobojne planetarne magline.Naime, zvezde na kraju svog životnog veka potroše sav vodonik i počnu koristiti druge hemijske elemente da bi stvarale energiju.
„Kad zvezda umire, počinje u svemir izbacivati masu gasa i prašine. Ta masa na kraju može sadržati i do pola mase zvezde. Vruća jezgra zvezde još neko vreme, oko 10.000 godina, osvetljavaju ovu ovojnicu gasa, zbog čega planetarna maglina postaje vidljivom. Neke su toliko svetle da se mogu videti sa izuzetno velikih udaljenosti od nekoliko desetina miliona svetlosnih godina. Sama zvezda bila bi previše daleko da bi se videla”, objasnio je astrofizičar Albert Zijlstra sa Univerziteta Mančester u Velikoj Britaniji.Uglavnom, kada spoljna površina izloženog jezgra zvezde dosegne temperaturu veću od oko 30.000 Celzijusovih stepeni, tada ima dovoljno ultraljubičastog zračenja da jonizuje izbačene gasove što uzrokuje njihov sjaj.
„Obično postaju veće”
Naučnici su u toku analize podataka otkrili neviđene promene u svetlosti koju emituju užareni gasovi azota, vodonika i kiseonika. Posebno se smanjilo ispuštanje kiseonika čiji se sjaj smanjio za gotovo 1.000 puta, piše ESA.
Analize posmatranja u razdoblju od 1971. do 2002. pokazale su da je temperatura zvezde SAO 244567, koja se nalazi u središtu ove magline, ubrzano rasla i da je gotovo deset puta toplija od površine našeg Sunca.
„U većini istraživanja posmatramo kako se maglina povećava”, rekao je astronom Brus Balik sa Univerziteta Vašington. „A ovde vidimo maglinu koja u neviđeno kratkom razdoblju menja svoj oblik i postaje sve slabija.”
Analize posmatranja u razdoblju od 1971. do 2002. pokazale su da je temperatura zvezde SAO 244567, koja se nalazi u središtu ove magline, ubrzano rasla i da je gotovo deset puta toplija od površine našeg Sunca. Naučnici smatraju da se skok u temperaturi dogodio zbog kratkog momenta fuzije helijuma do koje je došlo izvan jezgra središnje zvezde. Nakon toga se zvezda ponovo počela hladiti, vraćajući se u svoje prethodno evolutivno stanje – što je dovelo do smanjenja sjaja cele planetarne magline.
(Izvor Indeks)
(Ilustracije ESA)
