Da li su klimatske promene kumovale nestanku Srednjeasirskog carstva u Mesopotamiji, Novog kraljevstva Egipta, Vavilon, Hetitskog carstva Anadolije, Troje, Mikene u kopnenoj Grčkoj i Minojske države na Kritu u bronzanom obu?
Pre 3200 godina, čovječanstvo je bilo na vrhuncu. Širom istočnog Sredozemlja, severne Afrike i Bliskog istoka, skup složenih i visokoorganizovanih civilizacija postao je međusobno povezan diplomatijom, trgovinom i razmenom, a zatim se sve raspalo. Neka od glavnih društava na koja je uticao takozvani kolaps bronzanog doba bila su Srednjeasirsko carstvo u Mesopotamiji, Novo kraljevstvo Egipta, Vavilon, Hetitsko carstvo Anadolije, Troja, Mikena u kopnenoj Grčkoj i Minojska država na Kritu. Za većinu ovih društava ono što je uslijedilo bilo je pomalo mračno doba s malo značajnih tehnoloških ili kulturnih napredaka i društvena stagnacija.
Društva su postala istaknuta tokom bronzanog doba, razdoblja koje je počelo oko 3300. godine pre Hrista i bilo obeleženo upotrebom bronzanog oruđa, proizvedenog topljenjem bakra i njegovim legiranjem s kalajem, arsenom ili drugim metalima. Ovaj tehnološki napredak stvorio je jači i izdržljiviji materijal od prethodno dostupnih metala, dajući tim društvima značajnu prednost u oružju, izradi alata, inženjerstvu i umetnosti. Ova revolucija je, takođe, postavila temelje za razvoj većih urbanih središta, uspostavljanje složenih društvenih hijerarhija i izum različitih pisama, poput klinastog. Iz razloga koji nisu jasni, ova uspešna mreža se srušila oko 12. stoleća pre nove ere.
U svojoj knjizi iz 2014. godine o kolapsu kasnog bronzanog doba, američki arheolog Erik Klajn ističe 1177. godinu pre Hrista kao odlučujući trenutak kada su se okolnosti znatno pogoršale. Međutim, kako napominje, složenim sistemima treba vremena da se razviju. Tokom nekoliko decenija besnile su pobune, izbijali ratovi, gradovi padali u ruševine, pisma su se ugasila, a kulture su izgleda bile izbrisane s planete. Istoričari su došli do raznih objašnjenja za propast, uključujući mnoga od uobičajenih osumnjičenika za kolaps društva.
Jedno tumačenje jeste dolazak nove dominantne sile: naroda mora. Ova navodna grupa pljačkaških osvajača nije ostavila nikakve spomenike ili zapise, tako da je njihov identitet daleko od jasnog, a o samom postojanju se još naširoko raspravlja. Verovatno nisu bili jedinstvena kultura, nego skup raznih družina iz različitih delova Sredozemnog mora. Bez obzira na identitet, njihov dolazak mogao bi obasniti široko rasprostranjeno napuštanje gradova širom Anadolije, Sirije, Fenikije, Kanana, Kipra i Egipta od 13. i 12. veka pre nove ere. Takođe postoji mogućnost da su neke civilizacije propale iznutra kroz opšti kolaps sistema. Naučnici su primetili da su mnoga kasna bronzana društva imala „fatalne centralizovane, složene i teške” političke strukture koje su ih činile ranjivim na nejednakost i izrabljivanje, što je dovelo do društvene nestabilnosti.
Drugo objašnjenje jeste da je u pitanju ekološka katastrofa. Studija iz 2013. proučavala je zrnca polena iz sedimenata drevnog jezera u tim krajevima i pronašla dokaze o klimatskim promenama u to vreme. Ova ekološka mena, tvrde autori studije, dovela je do raširenih suša, nestašica hrane i pojave gladi. Posledica toga bila je masovna migracija, društveni preokret i te nekad snažne civilizacije koje su ostale ranjive na osvajače, možda narode mora. Isto tako, studije su istakle izbijanje kuge na Kritu krajem trećeg milenijuma pre Hrista, iako postoje ograničeni dokazi koji upućuju na to da je uticala na druga društva.
Kao što Klajn ističe u svojoj knjizi, kolaps bronzanog doba verovatno se ne može objasniti jednim činiocem. Umesto toga, on predlaže da je to bila „savršena oluja nesreća”, uključujući mnoge od ovde spomenutih tema. Istoriji je ponizni podsetnik da nijedna civilizacija, bez obzira koliko moćna ili napredna bila, nije imuna na kolaps. Kad su velike iz bronzanog doba bile na uzlaznoj putanji, malo je ko mogao predvideti da će njihovi velelepni gradovi i još veće ideje na kraju nestati u mraku. Ipak, uz pravu kombinaciju klimatskih promena, unutrašnjih sukoba i tehnoloških mena, čak i najmoćnija društva mogu lako posrnuti i propasti, piše IFLScience.
(Ilustracija Freepik)
(Kliks)
