Astronomi su otkrili zapanjujuće nebesko telo koje odašilje jake bljeskove radio-talasa i rendgenskog zračenja, svaki u trajanju od dva minuta, koji se ponavljaju svaka 44 minuta, piše CNN.
Otkriće donosi prekretnicu u istraživanju jer je to prvi slučaj u kojem su rendgenski zraci povezani s telom koje bi mogao pripadati novoj klasi nebeskih tela poznatih kao radijski tranzijenti s dugim periodom ponavljanja. Prvo takvo telo otkrili 2022 a do danas ih je zabeleženo manje od deset. „Radijski tranzijenti s dugim periodom ponavljanja (long-period radio transiente, LPT) su nova grupa kosmičkih tela koja emituju jake radijske bljeskove svakih nekoliko minuta do nekoliko sati”, rekao je dr Endi Vang, docent iz Instituta za radio-astronomiju Karten u Australiji. „I dalje ne znamo šta su tačno ta tela, ni kako proizvode tako neobične signale.”
Telo,azvano ASKAP J1832–0911, nalazi se oko 15.000 svetlosnih godina od Zemlje, u našoj galaksiji. Rendgensko zračenje, otkriveno pomoću Nasinog teleskopa Chandra, moglo bi pomoći astronomima da bolje razumeju prirodu ovih tela i njihovo pulsirajućee ponašanje. „Rendgenski zraci obično potiču iz izuzetno vrućih i područja punih energije, što znači da se s telom dogodilo nešto dramatično”, dodao je Vang, glavni autor studije objavljene ovih dana časopisu Nature. „Ako ta tela doista mogu emitovati rendgensko zračenje, koje nosi znatno više energije od radijskih talasa, to znači da su energetski snažniji nego što se mislilo.”
Itraživači sada pokušavaju da otkriju izvor radijskih i rendgenskih talasa koje odašinjeASKAP J1832–0911, jer ne odgovaraju nijednoj poznatoj kategoriji nebeskih tela i da razjasne da li je doista to tipični radio-tranzijent s dugim periodom ponavljanja ili ekscentrični izuzetak. Isprva se pretpostavljalo da bi to mogao biti magnetar, gusto zvezdano jezgro s izuzetno snažnim magnetskim poljem, ili beli patuljak u binarnom sistemu sa zvezdom, no nijedna od tih hipoteza nije odgovarala intenzitetu i promenjivosti radijskih i rendgenskih valova.
„Ovo je potpuno različit od svega što smo dosad videli”, nastavio je Vang. „Postojeće teorije ne mogu u potpunosti objasniti šta to posmatramo. Otkriće bi moglo ukazivati na novu fiziku ili na nove modele evolucije zvezda”. U istraživanju iz marta ove godine astronomi su radijski tranzijent s dugim periodom ponavljanja povezali s belim patuljkom koji u uskoj orbiti kruži oko malog, hladnog crvenog patuljka. Međusobna interakcija stvara dugačke radijske bljeskove. U tom slučaju istraživači su detektovali signale i u vidljivom i infracrvenom spektru, koji su odgovarali radijskim emisijama, što je ukazivalo da bi mogle biti dve vrste tela. Vangov tim, međutim, nije uočio slične signale kod ASKAP J1832–0911.
Čarli Kilpatrik, koautor ranije studije, nazvao je novo otkriće uzbudljivim. „Priroda ovog izvora povezuje najekstremnije magnetare i bele patuljke, što pokazuje koliko takva kompaktna tela mogu biti ekstremni”, izjavio je ovaj docent u Centru za interdisciplinarna svemirska istraživanja Univerziteta Northvestern u Ilinoisu. Vang smatra da bi buduća posmatranja rendgenskih zraka mogla otkriti temperaturu i veličinu tela, što bi pomoglo u određivanju njegovog izvora.
I dosadašnja otkrića već su promenila način razmišljanja naučnika u vezi sa radijskim tranzijentima s dugim periodom ponavljanja. Radioastronomi redovno pomatraju nebo pomoću teleskopa ASKAP (Australian Square Kilometre Array Pathfinder) u Zapadnoj Australiji, kojim upravlja naučna organizacija CSIRO. Vang i saradnici prvi signal zabeležili su u decembru 2023, a u februaru 2024. telo je emitovalo izuzetno jake radijske pulseve.
„Manje od 30 poznatih tela u svemiru dosad je dostiglo takvu jačinu radijskog zračenja”, podseća Vang. Rendgenski teleskop Chandra u tom trenutku je snimao drugo područje, ali je uhvatio ludo svetlu fazu emisije rendgenskog zračenja ovog tela. „Otkrivanje da ASKAP J1832–0911 emituje rendgenske zrake bilo je poput pronalaska igle u plastu sena”, naglasio je Vang. „On ima široko vidno polje, dok Chandra pokriva samo maleni deo noćnog neba. Imali smo sreću što su oba teleskopa istovremeno gledala isto područje.”
Za razliku od brzorotirajućih neutronskih zvezda poznatih kao pulsari, koje emituju pulseve u trajanju od milisekundi do nekoliko sekundi, ASKAP J1832–0911 pulsira svaka 44 minuta i u radijskom i u rendgenskom spektru. Kasnija posmatranja teleskopom Chandra u avgustu 2024. nisu pokazala nikakvo rendgensko zračenje, što sugerišr da je reč o privremenom fenomenu. Tim je koristio i instrument CRACO (Coherent Radio Astronomy Core), koji je nedavnosmišljenn za otkrivanje brzih radijskih bljeskova, signala koji traju svega nekoliko milisekundi, i drugih retkih kosmičkih pojava. CRACO može brzo obrađivati podatke, prepoznati bljeskove i precizno locirati njihov izvor.
„To je kao da pregledate celu plažu svakog minuta tražeći novčić od pet centi”, slikovito je opisao dr Kit Banister, astronom i inženjer u CSIRO-u koji je učestvovao u osmišljavanju instrumenta. No CRACO može otkriti i duže radijske pulseve i upravo je zahvaljujući tome potvrđeno da se radijski signali ponavljaju. Naknadna osmatranja pokazala su da se i rendgenski bljeskovi ponavljaju. „Podaci teleskopa u SAD, Južnoj Africi i Indiji, a i doprinos naučnika iz celog sveta, učinili su ovo otkriće istinskim međunarodnim pothvatom”, zaključio je Endi Vang. „Otkriće jednog takvog tela nagovešćuje da ih možda ima znatno više”, podvukla je dr Nanda Rea, profesorka u Institutu za svemirske nauke i u Institutu za svemirska istraživanja Katalonije. „Privremena emisija rendgenskih zraka otvara nove uvide u njihovu tajanstvenu prirodu.”
(Ilustracija Ziteng (Andy) Wang/ICRAR)
(Indeks)
