Astronimi iz Grin Benk opservatorije (SAD), koji su je slučajno uočili, smatraju da bi ona mogla biti najtamnija ikad viđena. Posebno je zanimljivo to što je puna primordijalnih gasova, a od nas nije udaljena milijardama svetlosnih godina kao što bi se očekivalo.
Astronomi su ovih dana objavili da su sasvim slučajno, zapravo greškom, otkrili tamnu primordijalnu galaksiju bez vidljivih zvezda. Istraživanje je pokazalo da je ona ispunjena netaknutim prvobitnim gasovima – vodonikom i helijumom, koji su nastali nedugo nakon Velikog praska. Tim, koji je pomoću teleskopa Grin Benk (GBT) otkrio galaksiju nazvanu J0613+52, smatra da bi ona mogla biti najbleđa, odnosno najtamnija galaksija koja je ikada otkrivena.
„GBT ju je pronašao kada je slučajno bio usmeren na pogrešne koordinate. To je galaksija sastavljena samo od gasova – nema vidljivih zvezda”, izjavila je Karen OʼNil, viša naučnica Opservatorija Grin Brnk. „Zvezde bi mogle biti tamo. No mi ih ne možemo videti.” U novom otkriću posebno je zanimljivo to što ta galaksija puna primordijalnih gasova od nas nije udaljena milijardama svetlosnih godina kao što bi se očekivalo.
Naime, da je reč o galaksiji iz vremena kada je kosmos bio u ranoj fazi razvoja, u kojoj se od gasova još nisu stigle uobličiti zvezde, ona bi od nas bila udaljena oko 13,8 milijardi godina koliko je prošlo od velikog praska. Umesto toga, J0613+52 je udaljena samo 270 miliona svetlosnih godina. Ona nije prva bleda, jedva vidljiva galaksija koja je otkrivena. Zapravo, astronomi su na nju nabasali u toku posmatranja vodonika u više galaksija niskog površinskog sjaja (LSB) pomoću nekoliko velikih radi-oteleskopa raspoređenih širom sveta.
Ključnu ulogu odigrali su Grin Benk telescop (GBT), najveći potpuno upravljivi radio-teleskop na svetu koji se nalazi u Zapadnoj Virdžiniji (SAD), i radio-teleskop Nansi u Pariskoj opservatoriji. Naime, astronomi su u svojem istraživanju uočili nesrazmeru u podacima koje su prikupili s ta dva teleskopa. Ova diskrepancija dovela je do otkrića J0613+52, koja je bleđa od svih do sada opaženih LSB galaksija. LSB galaksije obično imaju sićušnu populaciju zvezda raspoređenu u svojem velikom prostranstvu. Rezultat je da emituju mnogo manje svetlosti po jedinici površine od standardnih galaksija kao što su Mlečni put i Andromeda.
Često su jedva nešto malo svetlije od pozadinske svetlosti noćnog neba, što ih čini izuzetno teškim za uočavanje. Budući da se uglavnom sastoje od gasova i prašine, jedini način da se posmatraju su radio-teleskopi. Za ilustraciju, prva LSB galaksija koja je otkrivena osamdesetih prošlog veka bila je Malin 1. Ona je pet puta veća od Mlečnog puta i još predstavlja jednu od najvećih spiralnih galaksija ikada viđenih. Uprkos tako velikim dimenzijama, njena ukupna svetlost je samo 1% veća od svetlosti Mlečnog puta.
J0613+52 je prva galaksija sastavljena od primordijalnih gasova koja se nalazi blizu
nas.Sastavljena je, uglavnom, od vodonika
i helijuma koji su nastali nedugo nakon
Velikog praska i nisu obogaćeni teškim elementima ili metalima stvorenim u
fuzionim procesima i eksplozijama zvezda.
Prema dosadašnjim osmatranjima, LSB galaksije se razvijaju mnogo sporije od drugih galaksija, a mnoge još uvijek prolaze rane faze formiranja zvezda. Astronomi veruju da je to zbog toga što su koncentracije gasova u njima tako niske da ne uspevaju stvoriti veće nakupine iz kojih bi gravitacionim privlačenjem u konačnici nastale zvezde. Cilj istraživanja u kojem je otkrivena galaksija J0613+52 bio je utvrditi masu i sadržaj gasa u LSB galaksijama čija priroda predstavlja izazov za postojeće teorije o formiranju zvezda i razvoju galaksija.
J0613+52 je kategorizirana među 350 LSB galaksija koje su predmet istraživanja velikih radio-teleskopa, no po nekim svojstvima je, ipak, jedinstvena. Posebno iznenađuje to što se u njoj ne formiraju zvezde iako je vrlo bogata gasovima. Čini se da je jednolično rasprostranjena i veoma izolovana, jer u toku 13,8 milijardi godina u njoj nije došlo ni do kakvih gravitacionih interakcija koje bi poremetile gas – da ga rastrgnu ili gurnu u gomile potrebne za pokretanje značajnijeg stvaranja zvezda. To je čini jedinstvenom.
„Znamo da je to galaksija neverovatno bogata gasom. No ne pokazuje da se u njoj stvaraju zvezde kao što bismo očekivali, verovatno zato što su njeni gasovi previše difuzno rasprostranjeni”, objasnila je OʼNil. „Osim toga, ona je istovremeno predaleko od drugih galaksija koje bi u nekim interakcijama mogle pomoći u stvaranju zvezda.”
Prema tumačenju OʼNel i saradnika, J0613+52 je prva galaksija sastavljena od primordijalnih gasova koja se nalazi blizu nas. Sastavljena je, uglavnom, od vodonika i helijuma koji su nastali nedugo nakon Velikog praska i nisu obogaćeni teškim elementima ili metalima stvorenim u fuzionim procesima i eksplozijama zvezda. To je nešto što bi astronomi očekivali videti mnogo dalje od nas, a to ujedno znači mnogo dalje u povest svemira.
Još jedna zanimljivost J0613+52 jeste činjenica da se okreće onako kako bi se to očekivalo od normalne spiralne galaksije. Naime, istraživački tim je u J0613+52 identifikovao Doplerov pomak u talasnim dužinama koji je povezan s rotacijom galaksije. To je poznati učinak u kojem se talasne dužine onih delova koji se kreću prema nama skraćuju (plava boja), a onih delova koji se udaljavaju produžuju (crvena boja).
Sve u svemu, otkriće J0613+52 otvorilo je više pitanja nego što je ponudilo odgovora. Jedno od najvažnijih ima li još takvih galaksija ili je ona jedinstvena. Tim smatra da bi duboko snimanje u više talasnih dužina svetlosti možda moglo otkriti još sličnih ultratamnih LSB galaksija. „Pregled celog neba izuzetno osetljivim instrumentom poput teleskopa Grn Bank mogao bi otkriti više takvih galaksija”, poručila je Karen OʼNil, koja je nalaze tima nedavno prikazala na 243. sastanku Američkog astronomskog društva u Nju Orleansu u Luizijani (SAD).
(Ilustracija STScI POSS-II/NSF/GBO/P.Vosteen)
(Indeks)
