„Ovo je slučaj kontinuirane prirodne selekcije“, zaključila je Sintija Bil sa Univerziteta Kejs vestern rizerv u SAD.
Evolucija jedne vrste u drugu spor je proces i može trajati milionima godina, osobito kod složenih organizama kao što su primati koji obično imaju duge generacijske intervale. Na primer, evolucija modernog čoveka od zajedničkog pretka sa šimpanzama odigrala se pre 5 do 7 miliona godina. U ljudskoj vrsti time nije okončana, a prilagošavanja na pritiske u okolini mogu se pratiti i danas. Poznato je da su se kod ljudi relativno nedavno u evolucijskoj povesti pojavile neke nove korisne promene.
Primerice, kod ljudi koji žive u malaričnim područjima učestalija je anemija srpastih ćelija, genetska mutacija koja uzrokuje deformaciju crvenih krvnih zrnaca, a istovremeno smanjuje rizik od malarije. Takođe je poznato da je pigmentacija kože prilagođena različitim iznosima ultraljubičastog (UV) zračenja. Tamnija koža nudi zaštitu od intenzivnih UV zraka u područjima s puno sunčeve svetlosti, dok je svetlija koža prilagođena područjima s manje sunčeve svetlosti i omogućuje veću sintezu vitamina D.
Jedna od novijih jeste tzv. visinsko prilagođavanje koje poboljšava transport kiseonika u organizmu, a zabeležemo je kod ljudi na velikim nadmorskim visinama, kao što su stanovnici Tibeta. U novoj studiji, objavljenoj u časopisu Proceedings of the National Academy of Sciences, naučnici su proučili kako pritisak sredine – manjak kiseonika – pokreće evolucijsko prilagođavanje kod stanovnika Tibetske visoravni. Tokom više od 10.000 godina naseljavanja tela ljudi koji tamo žive promienila su se tako da im omogućuju da iskoriste atmosferu što bi kod većine rezultirala hipoksijom, odnosno nedovoljnim unosom kiseonika putem preko krih ćelija u tkivo.
Antropološkinja Sintija Bil sa Univerziteta Kejs vestern rizerv u SAD, koautorka nove studije, komentarisala je za Science Alert da je adaptacija na visinsku hipoksiju fascinantna jer je reč o ozbiljnom stresu koji je merljiv, a podjednako na doživljavaju svi na određenoj nadmorskoj visini: „To je divan primer kako i zašto naša vrsta ima toliko biološke raznolikosti”. Ona godinama proučava ljudski odgovor na hipoksične uslove. U novom istraživanju sa svojim timom je otkrila u tibetanskim zajednicama specifična prilagođavanja koja pomažu krvi da prenosi kiseonik.
Proučavali su jedan od pokazatelja evolucijskog prilagođavanja – reproduktivni uspeh. Žene koje rađaju živu decu prenose svoje osobine na sledeću generaciju. Osobine koje maksimalizuju uspeh pojedinca najverovatnije će se naći kod žena koje su sposobne preživeti stresove trudnoće i poroda. Te žene će verovatno roditi više dece, a ona što su naslijedila osobine preživljavanja od majki verovatnije preživeti do odraslog doba i preneti te osobine potomcima. Proučavano je 417 žena od 46 do 86 godina koje su život provele u Nepalu na nadmorskoj visini većoj od 3.500 metara. Istraživači su beležili broj živorođene dece, koji je po ženi varirao od 0 do 14, s prosekom od 5,2 i zdravstvene i fizičke informacije i merenja.
Pored ostalog, merili su iznos hemoglobina, proteina u crvenim krvnim ćelijama koji je odgovoran za prenos kiseonika u tkiva. I koliko kiseonika hemoglobin prenosi. Jedan od zanimljivih rezultata je da su žene s najvećim brojem živorođene dece imale količine hemoglobina ni visoke ni niske, već prosečne. No zasićenje hemoglobina kiseonikom bilo je visoko.
Rezultati ukazuju da su evolucijska prilagođavanja Tibetancima omogućils maksimiziranje prenosa kiseonika u ćelije i tkiva bez zgušnjavanja krvi koje bi dodatno opteretilo srce. Već smo znali da je niži hemoglobin koristan, a sada shvatamo da srednja vrednost donosi najveću korist. Znali smo takođe da je veća zasićenost hemoglobina kiseonikom korisna, a sada shvatamo da je ona korisnija što je veća. Broj živorođene dece kvantifikuje te koristi”, objasnila je Bil. „Bilo je neočekivano otkriti da žene mogu imati mnogo živorođene dece s niskim vrednostima nekih osobina prenosa kiseonika, ako imaju povoljne vrednosti drugih osobina prenosa kiseonika.”
Žene s najvećim reproduktivnim uspehom takođe su imale visok protok krvi u pluća, a njihove leve komore srca odgovorne za pumpanje krvi bogate kiseonikom u telo bile su šire od proseka. Sve te osobine zajedno povećavaju brzinu prenosa i isporuke kiseonika i omogućuju ljudskom telu da maksimalno iskoristi niske iznose kiseonika u vazduhu. Važno jeda i činioci kulture mogu igrati ulogu. Naime, žene koje počinju rađati u rano i dugo su u braku samim tim duže su izložene trudnoći. Čak i kada se to uzme u obzir, pokazalo se da su fizičke osobine igrale važnu ulogu. Najvišu stopu reproduktivnog uspeha imale su Nepalke s fiziološkim pokazateljima najsličnijim ženama iz nestresnih područja malih nadmorskih visina. „Ovo je slučaj kontinuirane prirodne selekcije“, zaključila je Sintija Bil. „Razumevanje kako se populacije poput ovih prilagođavaju daje nam bolji uvid u procese ljudske evolucije.”
(Ilustracija Profimedia/Shutterstock)
(Indeks)
