ANĐELI POGUBITELJI

U opisu Kosovskog boja na monumentalnoj tapiseriji iz 16. veka, izloženoj u kraljevskom dvorcu Šenonso na Loari, stoji uporediva pojedinost te vrste natprirodnog činioca. Prikazan je patrijarh srpski Spiridon kako blagosilja vojsku kneza Lazara, kneginja Milica i Miloš Obilić, dok turska vojska poražena odstupa. A šta se to zbilo u Boju na Šarancima 1862. godine?

Dana 17 avgusta 2016. u Čolanovu Dolu pod Kormanom na Sinjajevini Božo P. Knežević, rođen na Božić 1931, kazuje neobičnu pojedinost o Boju na Šarancima, koja se odigrala na Rudancima na Preobraženje 1862 godine. Božu je o tome pričao njegov otac Pavle Knežević (koji je poživeo 102 godine), kako je 1912, kao vojnik Jezero-Šaranskog bataliona, u selu Belaj između Čajniča i Goražda, upoznao ostarelog Turčina koji je tada imao preko sto godina.

Ostalo je da se priča, kako
se nedeljama posle toga Tara
mogla preći kao po suvom
preko turskih telesa.

Kada je čuo da je Pavle iz Rudanaca u Šarancima, Turčin mu je ispričao kako je zamalo preživeo tu veliku tursku pogibiju na Preobraženje 1862, te kako se posle čitavih dvanaest dana potucanja po Tarskijem stranama i bespućima nekako izbavio i samo živ vratio u svoje selo. Najupadljivija pojedinost iz njegovog kazivanja jeste najvažniji uzrok pometnje koja je nastala u turskoj vojsci kada su je s tri strane složno napali Šaranci i Jezerci kojima su u pomoć pritekli Uskoci, sve ukupno ne više od 500 ljudi, čobana i žena, dok su istovremeno iz mračnih niskih oblaka sevale munje i zemlju potresali gromovi, bile su kako govoraše turski đuturum ogromne crne ptičurine poput džinovskih gavranova koje se stuštiše među turske borbene redove.

Ove su sablasne ptičurine po svedočenju tog jednog od retkih preživelih Turaka unele najviše pometnje u turske redove, kao da se i nebo i zemlja urotiše protivu turske ordije, i stvorile takvu paniku da su hiljade turskih konjanika nagrnuli ka jedino otvorenoj strani, na mestu nazvanom Skakavac, odakle se najveći deo Turaka survava u kanjon Tare koja teče više stotina metara naniže. Teško ranjeni Miralaj beg ni sam nije preživeo tursku masovnu pogibiju. Ostalo je da se priča, kako se nedeljama posle toga Tara mogla preći kao po suvom preko turskih telesa, dok je kralj Nikola ispevao u njegovom Šaranskom kolu: „A grad bi se sagradio od kostura pod Rudance”.

Neočekivani napad najmanje 8.000 Turaka, sakupljenih u širokom pojasu od Mostara do Kolašina, pod komandom mostarskog Miralaj bega, koji se prilikom drugog Omer pašinog pohoda na Crnu Goru nameriše na nebranjenu Tarsku krajinu, naišao je na improvizovani otpor do 500 onih koji nisu sa Jezero-Šaranskom vojskom otišli da brane Crnu Goru i Cetinje. Među njima je bilo, staraca, dece i dečaka od ovaca i žena, kao što je bila Sumona, žena Ilije Kneževića, koja je „posjekla” dva Turčina a četiri zarobila, radi čega je dobila srebrni ćemer od kralja Nikole u vrednosti od 60 zlatnika[1].

Motiv prirodnih pojava i nepogoda, mitskih bića i priviđenja i svetaca, kao svetog Georgija ili Dimitrija, anđela koji odlučuju bitke na strani pobednika, nije tako retka pojava u sećanjina iz prošlosti i predstavama iz istoriji vojevanja.

Kosovskoj bitki je, izgleda,
u to vreme pridavan neuporedivo
veći značaj nego što je to
istoriografija uspela da sagleda.

Tako u opisu Kosovskog boja, koji je prikazan na monumentalnoj tapiseriji (5,5 sa 3,5 metra) iz 16. veka, koja je izložena u francuskom kraljevskom dvorcu Šenonso na reci Loari, stoji uporediva pojedinost te vrste natprirodnog činioca. Prema službenom opisu, na tapiseriji je, naime, prikazan patrijarh srpski Spiridon kako blagosilja vojsku kneza Lazara, kneginja Milica i Miloš Obilić („osnivač viteškog reda zmaja”[2]), dok turska vojska poražena odstupa.

Komentar nepoznatog autora navodi da je sultanova vojska imala 40.000, a srpska ukupnih 20.000 boraca, i da su „anđeli istrebitelji” (anges exterminateurs)[3], na odlučujući način doprineli ovoj srpskoj[4] pobedi u čiju čast su zvonila zvona po Zapadnoj Evropi čiji su vladari bili poslali posmatrače da ih izveste o iskodu ove „najvažnije bitke srpske istorije i srednjevekovne Evrope, jer ona označava kraj zlatnog doba srednjevnjkovne Srbije i početak turske okupacije čitave jugo(istočne) Evrope”.

To što se ova, inače do sada nepoznata u nauci tapiserija, nalazi u predvorju odaja francuske kraljice Marije Mediči[5], govori u prilog tome da je ona mogla biti naručena od strane francuske kraljevske kuće. Šesnaesti vek je bio doba kada su monumentalne tapiserije velikih bitaka podsticale vladare i plemstvo na borbu protiv osvajanja Evrope od strane nevernika.

Kosovskoj bitki je, izgleda, u to vreme pridavan neuporedivo veći značaj nego što je to istoriografija uspela da sagleda. Možda se na taj način može razumeti kako van njenog interesovanja ostaju tapiserija Kosovskog boja iz 16. veka, koja se nalazi u jednom od najposećenijih kraljevskih dvoraca u Francuskoj.

[1] Ilija, sin vojvode Šaranskog Joksima Kneževića, dao je prilog crkvi: “za dušu svoje majke Simone Knežević, koja je ne bojnom polju posjekla dva Turčina, zbog čega ju je knjaz nagradio ćemerom od 60 fiorina”, Ž. Leković, Drobnjak od 1850. do 1918, Nikšić 2011, str. 453. Prema Ljuboju Ž. Rondoviću: “Istaknute junakinje su Marija, sestra Ivana Kneževića, Simonida, žena Vasa Kneževića, Vida, žena Gavrila Džakovića, i Jela, žena Petaša Nikčeva, koje su posjekle po dvije glave turskih vojnika”, S. Knežević, M. Novović, V. Bojović, Šaranci. Istorijski fragmenti, Podgorica 2012, str. 503.
[2] Ovo se odnosi najverovatnije na simbolični značaj kosovskog Leonide, Miloša Obilića, koji je, kao što ukazuje ovaj komentar, poslužio kao uzor osnivaču slavnog viteškog reda Zmaja, čiji je prvi vitez bio Stefan Lazarević, sin i naslednik kosovskog velikomučenika, kneza Lazara.
[3] Motiv anđela istrebitelja pojavljuje se u Starom Zavetu : ”Anđeo Gospodnji izide i pobi u okolu Asirskom sto i osamdeset i pet tisuća”, Druga knjiga o carevima, 19: 35. ”I posla Gospod anđela, koji pobi sve junake i vojvode i knezove u vojsci cara Asirskoga”, Druga knjiga dnevnika, 32: 21.
[4] Francuski ”Kralj Šarl VI (1380-1422) naredio je, prema komentaru iz Šenonsoa, da bez ograničenja zvone zvona u Francuskoj u čast srpske hrišćanske pobede nad turskim muslimanima, tako je i « Te Deum » bio služen u njegovom prisustvu u katedrali Notr Dam”, u Parizu.
[5] Marija Mediči (1575-1642) bila je supruga francuskog kralja Anrija IV, kćer velikog vojvode Toskane Franćeska I Medičija, unuka imperatora svetog Rimskog carstva Ferdinanda I i majka francuskog kralja Luja XIII.