Rekordno snažna daleka svemirska eksplozija uzdrmala je atmosferu naše planete.
Bljesak svetlosti iz tek nastale crne rupe udaljene oko 2,4 milijarde svetlosnih godina pogodio je Zemlju takvom snagom da je uzdrmao gornju atmosferu. Eksplozija gama zraka GRB 221009A srušila je sve rekorde kada je u oktobru 2022. zablistala u tami svemira i proglašena je najsjajnijom zabeleženom svemirskom eksplozijom do sada. Naučnici su kasnije ustanovili da je događaj bio toliko moćan da je izazvao velike varijacije u električnom polju Zemljine ionosfere, na visini od nekih 500 kilometara.
„U istraživanju predstavljamo dokaze o varijacijama jonosferskog električnog polja na udaljenosti od oko 500 kilometara koje su izazvane jakim izbačajem gama zraka. Pomoću posmatranja sa satelita i novog analitičkog modela dokazali smo da je GRB 221009A duboko uticao na provodljivost Zemljine jonosfere, uzrokujući jake poremećaje ne samo u donjoj, već i u gornjoj jonosferi”, navode stručnjaci.
Gama zračenje je najintenzivniji deo elektromagnetskog spektra. Fotoni gama zraka imaju od milijardu do trilion puta veću energiju od fotona u vidljivom delu spektra, a emituju ih visokoenergetski događaji poput supernova i hipernova, ali i manji energetski događaji poput sunčevih baklji, piše Science Alert. Ova vrsta zračenja ne treba da nas zabrinjava u svakodnevnom životu, jer ga Zemljina atmosfera apsorbovala pre nego što se približio površini. No, ponekad može doći do interakcije sa atmosferom. Istraživači su u retkim slučajevima zabeežili interakciju gama ili iks-zraka s nižom jonosferom Zemlje.
Jonosfera je sloj Zemljine atmosfere koji se prostire između 50 i 1.000 kilometara visine, preklapajući pritom nekoliko drugih atmosferskih slojeva. Dobio je naziv jonosfera jer se radi o području u kojem ekstremno ultraljubičasto i iks-zračenje Sunca jonizuje atmosferske atome i molekule, stvarajući hrpu slobodnih elektrona. Jonosfera reflektuje radio-talase koje koristimo u komunikaciji i navigaciji. Kada dođe do snažnog izboja zračenja, poput Sunčeve baklje, dolazi do promena u nižoj jonosferi. Naučnici navode da je detekcija GRB 221009A u oktobru 2022. bila toliko snažna da su se njegovi učinci mogli uporediti sa solarnim bakljama.
S obzirom na to da je Sunce od nas udaljeno 150 miliona kilometara, a da je svetlosti GRB 221009A trebalo 2,4 milijarde svetlosnih da stigne do nas – onda možete pretpostaviti o kakvoj jačini eksplozije se radilo. Astrofizičar Mirko Pjersanti sa Univerziteta u LʼAlvila i iz Nacionalnog instituta za astrofiziku u Italiji i kolege su nakon analize satelitskih podataka utvrdili značajne varijacije elektromagnetskog polja na velikim jonosferskim visinama. Sam bljesak gama zraka trajao je oko 7 minuta, ali je učinak na atmosferu trajao oko 10 sati. Istraživanje Evidence of an upper ionospheric electric field perturbation correlated with a gamma ray burst objavljeno u časopisu Nature Communications.
(Ilustracija NASA)
(Indeks)