U Černobilju se prilagodila radijaciji keja bi bila smrtonosna za većinu oblika života. Još fascinantnija je sposobnost da se hrani ovim zračenjem, koristeći ga kao izvor energije, kao što biljke koriste sunčevu svetlost za fotosintezu.
Eksplozija reaktora broj četiri Černobiljske nuklearne elektrane u blizini Pripjata 1986. godine ostaje najgora nuklearna katastrofa u istoriji čovečanstva. Ostavila je za sobom 30-kilometarsku zonu isključenja – napušteni pejzaž u kojem je i dalje visok nivo radijacije– gde su ljudska naselja i stanovanje ograničeni. Na tom području, međutim, naučnici su otkrili preživelu otpornu crnu gljivicu (Cladosporium sphaerospermum). Uočili džsu, naime, pocrnele izrasline na zidovima reaktora br. 4 – gljivice. Izgledalo je kao da uspevaju tamo gde je radijacija bila najveća, piše Forbes.
Ova gljiva se prilagodila zračenju keje bi bilo smrtonosno za većinu oblika života. Još fascinantnija je sposobnost da se njime hrani, koristeći ga kao izvor energije, kao što biljke koriste sunčevu svetlost za fotosintezu. Dalja istraživanja su otkrila da ova i druge vrste crnih gljiva, kao što su Vangiella dermatitis i Criptococcus neoformans, poseduju melanin, pigment odgovoran za boju ljudske kože. Međutim, u ovim gljivama imao je drugu svrhu: apsorbovao je zračenje, koje se zatim pretvaralo u energiju, omogućujući joj da raste. To je izvanredna adaptacija koja nudi uvid u to da život može da cveta na najekstremnijim i najneprijateljskijim mestima na planeti.
Cladosporium sphaerospermum pripada grupi radiotrofnim gljivama. T akvi organizmi upijaju i koriste jonizujuće zračenje za lastiti metabolizam. Navedenoj gljivi visok sadržaj melanina omogućuje da apsorbuje zračenje, prema naučnom članku iz oktobra 2008. Iako ovaj proces nije identičan fotosintezi, on služi uporedivoj svrsi i pretvara energiju iz okoline za održanje rasta. Ova pojava, nazvana radiosinteza, ukazala je uzbudljive puteve u biohemiji i istraživanju radijacije.
Melanin, koji se nalazi u mnogim živim organizmima, deluje kao prirodni štit od ultraljubičastog zračenja (UV). Međutim, kod rečene gljive on čini više od toga: olakšava stvaranje energije pretvaranjem gama-zračenja u hemijsku energiju. Članak iz časopisa PLOS ONE 2007. potvrdio je ovaj neobičan mehanizam, pokazujući da u sredinama s visokim zračenjem imaju tendenciju da rastu brže od ostalih u neradioaktivnim uslovima. To je otkriće preoblikuje razumevanje preživljavanja ekstremofila – organizama koji su u stanjz da izdrže ekstremne uslove životne sredine.
Otkriće u blizini černobiljskog nuklearnog udesa ponovo je skrenulo pažnju na radiotrofne gljive, posebno zbog potencijalne uloge u bioremedijaciji – procesu korišćenja živih organizama za uklanjanje zagađivača iz životne sredine. Na radioaktivnim mestima gde su konvencionalne metode čišćenja izazovne i opasne, radiotrofne gljive mogu pružiti sigurniju, prirodnu alternativu, navodi se u naučnom članku iz aprila 2008. objavljenom u FEMS Microbiology Letters. Pošto C. sphaerospermum može da upija zračenje i koristi ga kao gorivo, naučnici izučavaju izvodljivost njihove primene u zaustaljanju i smanjivanju radijacije u kontaminiranim oblastima.
Osim toga, proučavaju i druge primene, posebno u istraživanju svemira. Surovo, radijaciono okruženje u svemiru jedan je od najznačajnijih izazova s kojima se suočavaju dugoročne misije na Mars i dalje. Rečena gljiva je već poslata na Međunarodnu svemirsku stanicu (ISS) da se utvrdi da li jedinstvena tolerancija na zračenje može da zaštiti i astronaute od kosmičkog zračenja. Rani rezultati obećavaju, nagovešćujući da bi gljiva mogla da se koristi za izradu staništa otpornih na zračenje, čak i da obezbedi izvore hrane zaštićene od zračenja za svemirske putnike.
Pored jedinstvenih navika u ishrani, C. sphaerospermum je poznata po svojoj izdržljivosti. Može da izdrži nisoke temperature, veliku koncentraciju soli i ekstremnu kiselost, što je čini jednom od najotpornijih otkrivenih gljiva. Sposobnost da se prilagodi neprijateljskim okruženjima dala je istraživačima nadu da ih može dovesti do napretka u biotehnologiji i poljoprivredi. Na primer, geni odgovorni za ovu otpornost mogli bi jednog dana da se koriste za razvoj materijala otpornih na zračenje ili da pomognu usevima da prežive u oštroj klimi. C. sphaerospermum, takođe, nudi nadu u rešavanje nekih hitnih ekoloških izazova – da li bi možda mogla da igra ulogu u čišćenju radioaktivnog otpada?
(Ilustracija Wikimedia Commons/Medmyco)
(N1)
