Genetička studija u kojoj su učestvovali i srpski arheolozi otkrila je poreklo indoevropskog jezika.
Srpski arheolozi su obezbedili i uzorkovali skeletne ostatke praistorijskih ljudi iz Srbije za studiju koja se bavi paleogenetikom Evroazije u poslednjih 10.000 godina. Neočekivani rezultati otkrili su poreklo indoevropskog jezika, izgled, kretanje i mešanje drevnih ljudi.
Reč je o tri naučna rada istovremeno objavljena u prestižnom časopisu Science. U kreiranju studije učestvovalo je 206 istraživača! Sve tri studije se bave paleogentikom Evroazije u poslednjih 10.000 godina, od neolita, preko metalnih doba, rimskog perioda i sve do migracije Slovena na Balkan. Naučnici su saznali poreklo indoevropskog jezika, boju kože drevnih ljudi i boju očiju i kose, kako su se kretali tokom neolita i mlađih perioda, koliko su se mešali i da li su se mešali sa starosedeocima.
Paleogenetička studija
Arheolozi iz Srbije koji su obezbedili i uzorkovali praistorijske skelete i time dali veliki doprinos ovim studijama su: Dragana Antonović (Arheološki institut u Beogradu), Lidija Milašinović (Narodni muzej u Kikindi), Vojislav Đorđević (Narodni muzej u Pančevu) i Dušan Borić (SAPIENZA Università di Roma/ New York University).Studija proučava geografsko područje pod nazivom „Južni luk”. Ono je povezivalo Evropu preko Anadolije sa zapadnom Azijom, odnosno prostire se od Hrvatske na zapadu do Irana na istoku.Skeletni ostaci (727 individua) uzorkovani u ovim studijama potiču iz Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Srbije, Albanije, Severne Makedonije, Rumunije, Bugarske, Grčke, Moldavije, Turske, Kipra, Jordana i Iraka.
Prikaz genetičke istorije „Južnog luka” (Iosif Lazaridis, Songül Alpaslan-Roodenberg et al.)
Autori jedne od studija fokusirali su se na halkolit i bronzano doba pre oko 7.000 do 3.000 godina, kada su se prvi put pojavili ljudi koji govore indoevropskim jezikom.Odakle je potekao indoevropski jezik?
Sa teritorije južnog Balkana (Albanija, Severna Makedonija, Bugarska, Hrvatska, Crna Gora, Srbija, Rumunija i Moldavija) analizirana je drevna DNK manje od 100 individua iz bronzanog doba. Među njima se posebno ističu pripadnici Jamnaja kulture iz Srbije i Bugarske.Svi indoevropski jezici koje danas koristimo mogu da se prate do stepskih stočara iz Jamnaja kulture. Pripadnici ove kulture bili su nomadi iz evroazijske stepe, severno od Crnog mora i Kavkaza. Oni su pre oko 5.000 godina krenuli u osvajačke pohode po Evropi. To je dovelo do mešanja s lokalnim stanovništvom. Njihov uticaj se znatno oseća u jugoistočnoj Evropi.
I njihovi skeletni ostaci koje su arheolozi pronašli, na primer u Vojvodini, imaju genetsko poreklo što odgovara pripadnicima Jamnaja kulture, a ti migranti su ovde došli odmah nakon što su migracije krenule iz stepa. Pored toga što su ostavili svoje genetičko nasleđe lokalnom stanovništvu, njihov lingvistički uticaj bio je podjednako veliki.Kako su nastali pojedini jezici?Genetski pejzaž na drevnom Balkanu je šarenolik, a to se odrazilo i na lingvistiku među indoevropskim jezicima, uključuje govornike paleobalkana Ilire i Tračane, sa albanskim, jedinim preživelim predstavnikom.
Predstavnici Jamnaja kulture su prešli Kavkaz pre oko 4.000 godina. Jermenija je postala enklava niskog, ali prodornog stepskog porekla u zapadnoj Aziji, gde su opstali patrilinearni (po očevoj liniji) potomci ljudi iz Jamnaje, koji su praktično izumrli u stepi. Tamo se rodio jermenski jezik, srodan indoevropskim jezicima Evrope kao što je grčki jezik.
Neolitski Anadolci (današnja Turska) bili su potomci kako od lokalnih lovaca-sakupljača, tako i od istočnog stanovništva Kavkaza, Mesopotamije i Levanta. Pre otprilike 6.500 godina i kasnije, oni su postali genetski homogeniji. A to je proces vođen protokom populacija istočnog nasleđa preko poluostrva. Ranije forme anadolskih i neindoevropskih jezika, kao što su hatski i hurijski, verovatno su govorili migranti i lokalci koji su učestvovali u ovoj velikoj mešavini. Anadolija je izuzetna po nedostatku stepskog i evropskog porekla sve do bronzanog doba. Čak i u bronzanom dobu nije bio veliki populacioni upliv tih nomada.
Ključno za određene delove Balkana jeste to je da je sačuvano genetičko nasleđe balkanskih lovaca-sakupljača i neolitskih anadolskih zemljoradnika.Lovci-sakupljači su se mešali sa neolitskim zemljoradnicima, ali to nije dovelo do toga da njihovo genetičko nasleđe ispari. Analizirani skeleti iz Srbije i Crne Gore pokazuju da se udeo genetičkog nasleđa balkanskog lovca-sakupljača sačuvao od oko 18% za 17 individua iz bakarnog i bronzanog doba (3.500-3.050. g. pne) iz tumula Velika Gruda kod Tivta, u bakarnom dobu u Banatu (4.350-4.000. g. pne) 12% i slično. Zanimljivo je da postoji genetički udeo lovaca-sakupljača od čak 37% kod individue iz ranog bronzanog doba sa Padine-Gospođin Vir na Đerdapu.
Praistorijski nalaz iz Velike Grude kod Tivta (OJU Muzeji Kotor)
To znači da se od bakarnog doba povećava udeo genetskog nasleđa balkanskih lovaca-sakupljača. Iako postoji populacioni talas u Evropu tokom neolita, pre oko 8.000 godina. Ujedno to ukazuje da je do mešanja novopridošlih neolitskih zajednica i lokalnih lovaca-sakupljača došlo kasnije, nakon 1.000 godina.
Poreklo Balkanaca u srednjem veku
Druga studija se bavi paleogenetikom tokom antičkog perioda i srednjeg veka. Autori su u studiji izdvojili rimske, vizantijske i srednjovekovne skeletne ostatke iz Albanije, Bugarske, Hrvatske, Grčke, Severne Makedonije i Srbije. Potom su ih proučavali u sprezi sa onima koji su im prethodili na Balkanu i sa objavljenim podacima današnjih ljudi.Nestanak anadolskog neolitskog porekla u jugoistočnoj Evropi bio je dugotrajan proces. To je omogućilo naučnicima da razlikuju današnje stanovništvo od onog koje je prethodilo slovenskim migracijama.
„Kada poređamo pojedince duž ove komponente porekla, uočavamo da najmanje današnji Sloveni van Balkana, dok Predsloveni među stanovnicima sa Balkana imaju najviše ove vrste porekla, sa današnjim stanovništvom jugoistočne Evrope”, piše u studiji. „Među današnjim stanovnicima, Grci i Albanci imaju više anadolskog neolitskog porekla nego njihovi južnoslovenski susedi. Slovenske migracije imaju odjeka oko 3.000 godina kasnije na širenje potomaka stepskih stočara iz Jamnaja kulture u jugoistočnu Evropu. Iako su oba događaja bila transformativna, bilo kakvu analogiju ne treba odlagati predaleko. Srednjovekovna kretanja su sprovodile velike, organizovane zajednice koje su se bavile složenim državama, kao što su Avarski kaganat i Vizantijsko carstvo. A u vreme Jamnaje nisu postojale uporedive države. Kolektivno, naši podaci sugerišu da – iako su balkanske grupe doživele promenu porekla u srednjem veku – fuzija lokalnog stanovništva i migranata bila je promenljiva sa pojedincima različitog porekla koji su bili prisutni u srednjem veku i opstali do danas.”
U studiji su dobijeni i rezultati koji se tiču boje kože, kose i očiju drevnih Evroazijata. Fenotipske odlike pojedinaca su bile smeđa boja očiju, smeđa boja kose i mešavina tamne i svetlije puti. Takve fenotipske karakteristike imali su i stočari iz stepa Jamnaja, što je u suprotnosti s ranijim verovanjima da su stepski narodi bili plavooki, blede puti i svetle kose.Drevni stanovnici „Južnog luka” su u proseku imali znatno tamniju pigmentaciju od onih na severu (Evropa izvan „Južnog luka”evroazijske stepe) u svim periodima. Ovo može da potvrdi istorijske zapise antičkih pisaca o plemenima svetlije puti, poput Kelta i Skita.
(Ilustracija Grob pripadnika Jamnaja kulture u Narodnom muzeju u Pančevu, Maja Miljević-Đajić)
(Sve o arheologiji)
