U američkoj Dolini smrti u saveznoj državi Kaliforniji nedavno je izmjerena temperatura od neverovatna 54,4 Celzijusova stepena, pre toga je u Kanadi na ekstremnim vrućinama izgorelo celo naselje, u Rusiji je gorelo tristotinak požara, Češku je zahvatio izuzetno jak tornado, a potom Nemačku, Belgiju i Hlandiju su pogodile katastrofalne poplave.
U Dolini smrti srušen je istorijski temperaturni rekord – 54,4 Celzijusova stepena. Rekordna temperatura zabeležena je na lokaciji Furnace Creek, jednom od najtoplijih mesta na Zemlji, a odmah sljedeći dan na istom mestu izmjereno je 54. Tokom noći nije padala ispod 32.Slična rekordna temperatura izmerena je u Furnace Creek–u i prošle godine. Ako se merenja potvrde, za šta Svetskoj meteorološkoj organizaciji (WMO) može biti potrebno više od godine dana, biće to najviše temperature atmosfere ikada izmerene na Zemlji.
Postoje dva moguća problema u procesu potvrđivanja. Prvi je to što su temperature u Furnace Creek-u pokazale nagli skok u toku poslepodneva, a drugi to što je obližnja stanica zabeležila nižu temperaturu od 50,3. Svetska meteorološka organizacija još nije verifikovala kao važeću ni prošlogodišnja 54,4 stepena očitana 16. avgusta 2020.Štagod da potvrdi, stručnjaci ističu da nema dvoumljenja da su ovakve ekstremne vrućine posledica ljudskog delovanja na klimu. U prilog tome govori činjenica da ekstremi nisu lokalizovani, već su širom severne polulopte.Neuobičajene vrućine minulih sedmica vladaju i u Kanadi, severnoj Evropi i Sibiru. Štaviše, severniji krajevi beleže čak veća prebacivanja rekorda od Doline smrti.
Češku je 24. juna pogodio strašan tornado u kojem je umrlo najmanje šest ljudi, a više stotina je ozleđeno.Belgiju, Holandiju i Nemačku protekle sedmice pogodilo je veliko nevrijeme koje je izazvalo katastrofalne poplave, bujice, veliku štetu i smrt više od 150 osoba. Više od 1.000 osoba vode se kao nestale. Intenzitet i razmere poplava šokirali su klimatske naučnike, koji nisu očekivali da će rekordi biti oboreni u ovolikim razmerama, na tako širokom području ili tako skoro.
Sve to je u skladu s klimatskim projekcijama koje pokazuju da će u toplijem svetu biti više ekstremnog vremena, osobito vrućina i suša. Toplija atmosfera može uskladištiti više vodene pare i više energije koja se može osloboditi u različitim razornim oblicima. No čini se da se posledice otopljenja pred našim očima odigravaju čak brže nego što smo očekivali.Jesu li efekti klimatskih promena potcenjeni?
Naučnici se pitaju da li je moguće da su njihovi modeli, koji ne predviđaju ugodnu budućnost, možda potcenili tempo kojim bi se mogli javljati meteorološki ekstremi.Danijel Svejn, klimatski naučnik sa Kalifornijskog univerziteta u Los Anđelesu, rekao je za „Gardijan” da se niz oborenih rekorda uklapa u računarske projekcije ponašanja klime pod uticajem porasta ljudskih emisija gasova „staklene bašte”. „Iako su zapanjujući u smislu utiska, oni nisu iznenađujući u naučnom smislu. Oni su u velikoj meri u skladu s predviđanjima u vezi s tim šta će se dogoditi u svetu koji se zagreva”, rekao je on. „Postoji određeno zaprepašćenje tempom kojim su obarani rekordi poslednjih demica, ali na neki način je ono što smo videli u Dolini smrti – svevremenski pouzdani rekord vrućine – manje neobično od nekih drugih rekorda koje smo videli u Kanadi i na severozapadu SAD, gde su rekordi premašeni s tako velikom razlikom da su ljudi ostali bez riječi.”
No, Svejn ističe da naučnici još istražuju mogu li neki klimatski činioci na koje utiče čovek možda pogoršati toplotne ekstreme tako da ih postojeći modeli ne predstavljaju dovoljno tačno. Jedan od takvih mogle bi biti dugotrajne suše koje pojačavaju kratkotrajne vrućine ili arktičko zagrevanje koje usporava mlaznu struju i na taj način uzrokuje više letnjih vremenskih prilika pogodnih za stvaranje blokinga. „Te hipoteze mogu značiti da smo u klimatskim modelima potcenili toplotne talase. No ovo je još ako”, napominje Danijel Svejn.
Šta je to bloking? Uobičajeno se atmosferski sistemi na severnoj hemisferi premeštaju sa zapada prema istoku u istom smeru u kojem se Zemlja okreće. No ponekad se u atmosferi formiraju blokinzi koji dovode do stagnacije vremenskih obrazaca. U tom slučaju isti se obrazac ponavlja više dana, pa i više sedmica, što znači da isto područje po nekoliko sedmica ima isto vreme. To leti može dovesti do natprosečnih temperatura, toplotnih talasa i suša, a zimi i u proleće do ispodprosečnih temperatura, obilnih kiša i poplava.
Blokinge najčešće uzrokuje visoki pritisak vazduham jer on uobičajeno pokriva veliko područje i ima tendenciju sporijeg pomeranja od niskog. No u nekim slučajevima niski pritisak, takođe, može izazvati atmosferske blokinge.Donose li klimatske promene češće i duže blokinge?
Neki stručnjaci i neke studije pokazuju da bi blokinzi, koji su inače statistički najčešći u proleće, ali se javljaju u svim sezonama, s klimatskim promenama mogli postati učestaliji i dugotrajniji.Jedna takva studija objavljena je u časopisu Nature 2020. godine. Autori ističu da su se u Evropi minulih desetleća događali ekstremni letnji talasi vrućine bez presedana, koji pokazuju trend rasta od sedamdesetih. Međunarodni tim predstavio je analize koje pokazuju da bi taj trend mogao biti posledica klimatskih promena, odnosno smanjenja površina arktičkog morskog leda i evroazijskog snežnog pokrivača.
Danijel Svejn kao jedan od mogućih uzroka izraženih ekstrema navodi usporavanje mlazne struje vetra i posledično formiranje blokinga. Šta je to mlazna struja i zašto se ona sa otopljenjem usporava?Oko srednjih geografskih širina severne polulopte vremenski frontovi s niskim pritiskom, koji donose oblačno, vetrovito i potencijalno vlažno vreme, uglavnom se kreću od zapada prema istoku. Njih nosi mlazna struja vazduha koja se kreće visoko u troposferi, najnižem sloju Zemljine atmosfere. Mlazne struje kreću se i na severnoj i na južnoj polulopti.
(Unsplash)
Ove struje obično zadržavaju stalan tok vremenskih sistema, što znači da će se bilo koji sistem niskog pritiska koji donosi oblake ili visokog koji donosi vedre i sunčane uslove, na određenom području uglavnom zadržati samo nekoliko dana pre nego što ga zameni sledeći.Iako modeli – okvirno – sugerišu da bi učestalost blokinga na srednjim geografskim širinama mogla opasti, postoji istaknuta pretpostavka prema kojoj bi ih ubrzano zagrevanje Arktika moglo učiniti učestalijim.Naime, Arktik se zagreva više nego dvostruko brže od globalnog površinskog proseka. Taj fenomen poznat je kao „arktičko pojačanje” delomično proizilazi iz brzog otapanja morskog ledenog pokrivača. Kako se ledeni pokrov smanjuje, energiju sunca, koju bi svetli beli led odbijao, tamni okean apsorbuje, što uzrokuje dalje zagrevanje. Isti učinak ima smanjivanje snežnog pokrivača na kopnenim područjima Arktika, no onde se to zbiva sporije.
Postoje neke prominentne hipoteze prema kojima bi ove brze promene na Arktiku mogle uticati na učestalost blokinga.Naime, snaga mlazne struje nastaje zahvaljujući razlici u temperaturama između hladnog vazduha iznad Arktika na severu i toplijeg u suptropskim područjima na jugu. Budući da se Arktik zagreva brže od ostatka sveta, ova temperaturna razlika se smanjuje. To bi moglo oslabiti mlaznu struju i učiniti je sklonijom meandriranju, kao što reke krivudaju u dolinama u kojima nema velikih kosina da ih ubrzaju.Neka istraživanja ukazuju na mogućnost da je zagrevanje Arktika pridonelo nekim nedavnim ekstremima na srednjim geografskim širinama na severnoj hemisferi – uključujući vrlo hladne zime u SAD i Aziji i ruski toplotni talas 2010. godine.No, postoje i modeli i pretpostavke prema kojima bi klimatske promene u suptropskim krajevima mogle imati efekat koji će nadjačati posledice zagrevanja Arktika.
Metju Hjuber, rukovodilac Laboratorije za predviđanje klimatske dinamike na Univerzitetu Perdju, za „Gardijan” je rekao da su nagađanja o potencijalnim nelinearnim uzrocima ekstrema trenutno novi front u nauci i da se još procenjuju.On smatra da je suša verovatno važan činilac u ovim pojavama. „Ono što se trenutno događa na zapadu je suvi toplotni talas, s visokim pritiskom, vedrim nebom i uslovima za sušenje. Baš kao što se ljudi znoje da bi se rashladili, isparavanje iz biljaka, tla ili vodenih površina može biti važno za održavanje površinske temperature hladnom. Kad se taj mehanizam hlađenja isparavanjem prevlada – možda kratkoročno zbog suše ili dugoročno zbog isušivanja u okolini – lako se može očekivati postupno povećanje površinske temperature”, tumači Metju Hjuber.
Prema izveštajima IPCC-ja postoji više scenarija klimatskih promena koji se kreću od blagog, preko umerenog do najgoreg, zavisno od emisije ugljen-dioksida (SO2).Novi izveštaj pokazuje da su posledice klimatskih promena nešto gore od očekivanja.Iako pojedinačni vremenski ekstremi ne moraju nužno biti posledica klimatskih promena (toplotnih talasa, velikih hladnoća, obilnih kiša i tornada bilo je i ranije), sve je više naučenih istraživanja koja uspevaju potvrditi njihovu povezanost.Ti trendovi i pripisivanja ekstremnih događaja, sjajno su predstavljeni na interaktivnoj karti objavljenoj na stranici CarbonBrief (dole).
Kako ističe stranica, početkom dvehiljaditih pojavilo se novo područje klimatskih nauka, koje je počelo istraživati ljudski uticaj na pojavu ekstremnih vremenskih uslova, poput poplava, vrućina, suša i oluja. Nazvano „atribucija ekstremnih događaja”, dobilo je snažan zamah, ne samo u svetu nauke već i u medijima i u javnosti, jer je reč o istraživanjima koja imaju moć povezivanja naizgled apstraktnih koncepata klimatskih promena s ličnim i opipljivim vremenskim iskustvima.
Naučnici iz tog područja do danas su objavili više od 350 recenziranih studija koje su analizirale vremenske ekstreme širom sveta, od vrućina u Švedskoj i suša u Južnoj Africi do poplava u Bangladešu i uragana na Karibima. Rezultat je sve veći broj dokaza da ljudske aktivnosti povećavaju rizik od nekih vrsta ekstremnih vremenskih prilika, posebno onih povezanih s vrućinom.Analiza koju su napravili autori stranice CarbonBrief pokazala je sledeće:
● Utvrđeno je da je 70% od 405 ekstremnih vremenskih događaja i trendova obuhvaćenih kartom učestalije ili žešće zbog klimatskih promena uzrokovanih čovjekom;
● 9% događaja ili trendova postalo je manje verovatnim ili manje ozbiljnima zbog klimatskih promena;
● Iz toga proizlazi da su ljudi uticali na 79% svih klimatskih događaja u kojima je došlo do nekih promena; preostalih 21% događaja i trendova nije pokazalo uočljiv ljudski uticaj ili su bili neuverljivi;
● Od 122 studije koje su proučavale ekstremne vrućine širom sveta, 92% je utvrdilo da su ih klimatske promene učinile verovatnijim ili ozbiljnijim;
● Od 81 studije koja se bavi kišama ili poplavama, 58% je utvrdilo da je ljudska aktivnost događaje učinila verovatnijim ili težim; od 69 istraživanja suša, 65% je potvrdilo ljudski uticaj.
Stranica CarbonBrief ističe da je tekst prvi put obelodanjen u julu 2017. i da sadašnji četvrta ažurirana verzija uključuje u međuvremenu objavljene nove studije.
(Izvor Indeks)
