Iako je u Šumadiji živeo pre 30.000 godina, njegovi tragovi života i dalje su prisutni u arheologiji i kulturi naše zemlje.
U dolini reke Lepenice, smeštena u podnožju brda u selu Gradac, Jerinina pećina krije neobičnu tajnu, mistiku i zagonetku koju nije lako odgonetnuti. Istovremeno, Risovačka pećina u Aranđelovcu, riznica paleolitske kulture u Šumadiji, jedna je od prvih staništa pračoveka u našoj zemlji. Njegovi tragovi (sačuvani artefakti od kamena i kostiju) daju originalan pečat kulturi i života neandertalca na ovom području. Život neandertalca, još uvek obavijen velom mističnosti, ne prestaje da impresionira novim istraživanjima i otkrićima.
Naš daleki predak živeo je u Jerininoj pećini sa svojom porodicom, bavio se lovom na životinje i izrađivao jednostavne predmete. Ložio je vatru, što dokazuje otkriće dvaju ognjišta ovalnog oblika i površine oko jedan metar kvadratni.
Šta je to mistično, a istovremeno i primamljivo u odajama Risovačke i Jerinine pećine otkrivamo u narednim redovima? Važan trenutak u istoriji arheologije Srbije je otkrivanje Jerinine pećine u selu Gradac kod Batočine. Arheološko-paleontološka istraživanja počela su 22. avgusta 1951. godine i u toku iskopavanja otkriveni su vredni arheološki predmeti. Pronađena su koštana i kremena oruđa koja je pračovek svakodnevno koristio. Od oruđa su koristili listolike šiljke koji su podsećali na lovorov list, ali i ostala: izdužene strugače i trougaone šiljke. Na padini brega, između platoa i pećine, pronađen je i sileksni nož, koji pripada mlađem paleolitu.
Naš daleki predak živeo je u Jerininoj pećini sa svojom porodicom, bavio se lovom na životinje i izrađivao jednostavne predmete. Ložio je vatru, što dokazuje otkriće dvaju ognjišta ovalnog oblika i površine oko jedan metar kvadratni. U podnožju Jerininog grada, prilikom istraživanja, otkrivene su fosilne kosti životinja koje su živele na ovim prostorima. Pronađeni su kosti pećinskog medveda, nosoroga, divlje svinje, pećinskog lava, hijene, vuka i dabra, kao i mlečnjak mamuta.
Skroman, ali i izuzetno pronicljiv, pračovek je odabrao Risovačku pećinu zbog blizine reke i bogatog životinjskog sveta. Niska brda i blaga klima povoljno su uticali na njegov svakodnevni život. Ovakva klima bila je pogodna i za stanište mnogih životinja, koje je neandertalac lovio da bi se prehranio.
U dolini reke Kubršnice u Aranđelovcu, Risovačku pećinu krasi posebna estetika koju je priroda milionima godina stvarala. Njena posebnost nije samo u toj prirodnoj estetici, već i u arheološkim istraživanjima koja su otkrila tragove postojanja neandertalca. Arheološka iskopavanja su počela 1952. godine i sa prekidima su trajala tri decenije. Paleontološka i arheološka istraživanja su otkrila da je Risovačku pećinu naseljavao neandertalac. Brojna kamena i koštana oruđa (kameni šijak, kamena sekira i dleto, šilo i bode) ukazuju na stanište neandertalca. Neandertalac je izrađivao ove predmete i koristio ih za lov i za obradu odeće (kože).
Skroman, ali i izuzetno pronicljiv, pračovek je odabrao Risovačku pećinu zbog blizine reke i bogatog životinjskog sveta. Niska brda i blaga klima povoljno su uticali na njegov svakodnevni život. Ovakva klima bila je pogodna i za stanište mnogih životinja, koje je neandertalac lovio da bi se prehranio. Fosili pećinskog medveda, hijene, lisice, lava, nosoroga i mamuta pronađeni su prilikom iskopavanja. Risovačka pećina je značajna i po tome što se u njoj prvi put na našoj teritoriji pojavljuju fosili stepskog divljeg magarca.
Prilikom iskopavanja ispod sadašnjeg ulaza u primarnim slojevima otkriveni su tragovi pepela i uljenisanih komada drveta. Vatrište ili ognjište je pračovek koristio kao zaštitu od životinja na ulazu u pećinu, bilo da u njoj traže sklonište ili plen. Dugogodišnjim iskopavanjima utvrđeno je da su Jerinina pećina i Risovača od izuzetne kulturno-istorijske vrednosti. Jerinina pećina proglašena je za nepokretno kulturno dobro 1953. godine, dok je Risovača za kulturno dobro od velikog značaja proglašena 1983. godine.
Arheološka istraživanja ovih dveju pećina je, u stvari, potraga za čovekom, njegovim delima i proizvodima njegovog rada. Ovo je samo početak zanimljive potrage za čovekom koji je u pećini ostavio svoj najdublji doseg misli, osećanja i života.
(Gavela, Branko. Paleolit Srbije, Muzej u Aranđelovcu i Centar za arheološka istraživanja Filozofskog fakulteta u Beogradu, 1988).
(Fotografije Zavod za zaštitu spomenika kulture, Kragujevac)
(Izvor Nacionalna geografija)
