Na severoistoku Engleske, u Severnom moru, tri kilometra od obale grofovije Nortamberlend, nalazi se Sveto ostrvo – Lindisfarn. Prostire se na oko četiri kvadratna kilometra i na njemu živi nešto manje od dvesta stanovnika. Poznato je po „Lindisfarnskim jevanđeljima”, bogato ukrašenoj knjizi – umetničkom portalu lindisfarnskih redovnika.
Iz perspektive čoveka 21. stoleća, život u srednjovekovnim samostanima bio je prilično jednostavan. Uz određene varijacije dnevnih rasporeda, osnovni elementi redovničke svakodnevice bili su zajednički: molitva, rad, trenuci tišine, čitanje „Biblije”, skromna prehrana, odmor i san. Ali i oni su imali svoje portale koji su ih povezivali sa svetom, sa onim s kojim su se svojim delovanjem nastojali približiti, a to je duhovni svet.
Na severoistoku Engleske, u Severnom moru, tri kilometra od obale grofovije Nortamberlend, nalazi se Sveto ostrvo –Lindisfarn. Prostire se na oko četiri kvadrazna kilometra i na njemu živi nešto manje od dvesta stanovnika. Poznato je po „Lindisfarnskim jevanđeljima”, bogato ukrašenoj knjizi – umetničkom portalu lindisfarnskih redovnika.
Osnivanje samostana smešta se u 7. vek. Od 698. do 720. godine redovnici su prepisali delove Jevanđelja, a sveštenikAldred, oko sto godina kasnije navodi kako je Idfrit, sveštenik crkve u Lindisfarnu (698-721.) napisao ovu knjigu za Boga, biskupa Sv. Katberta i sve svece ostrva. Zanimljivo je da su zapisana i imena sveštenika Etelvalda i Bilfrita koji su ukrašavali danas izgubljene korice knjige. Aldred navodi da je on sam dodao engleski prevod ispod izvornog teksta pisanog latinskim i grčkim jezikom.
„Lindisfarnska jevanđelja” su reprezentativan primer insularne (ostrvske) umetnosti. U Irskoj je već u 5. stoleću došlo do pokrštavanja stanovništva nakon čega sledi osnivanje redovničkih samostana na području Velike Britanije poput Ajone, Lindisfarna, Vermauta. Lindisfarn je stoga važno središte ranog engleskog hrišćanstva.
Potom je, zaslugom misionara iz Irske i ostalih delova Evrope, usledio i kulturni procvat, a u knjiškom slikarstvu razvio se jedinstveni hibernosaksonski stil. On se sastoji od apstraktnih elemenata lokalnih tradicija, od ravnih ili isprepletenih traka, stilizovanih zoomorfnih petlji i hrišćanskih simbola i likova. Istovremeno, uočava se i mediteranski uticaj rimskih misionara s juga tako da su „Lindisfarnska jevanđelja” iluminirana sa oba stila.
Razdoblje od 650. do 850. godine predstavlja najplodonosnije vreme ostrvske umetnosti jer tada nastaju neki od najraskošnijih i najlepših primera iluminiranih rukopisa uopšte. Giraldus de Bari, arhiđakon i povesničar iz 12. veka, o tome je napisao:„Pažljivo ih proučite i pristupićete u pravo svetište umetnosti. Pronaći ćete petlje tako delikatne isprepletenosti, stešnjene i guste, s bogatim čvorovima, u tako svežim i sjajnim bojama da lako možete poverovati da je reč o delima ne čoveka, nego anđela.”
„Lindisfarnska jevanđelja” pisana su irskom majuskulom i minuskulom. Majuskula je tip raskošnih slova zastupljenih na početnim stranicama, dok je minuskula pismo prikladnije za svakodnevnu upotrebu kojim je ispisan prevod svetog teksta na stari engleski jezik.
U likovnoj umetnosti iluminacija je umeće ukrašavanja rukopisnih knjiga; naziv za naslikane ili nacrtane inicijale, minijature i različite ornamente. Sam naziv dolazi od svetlucanja zlatne boje u rukopisima i doslovno znači osvetljavanje, rasvetljavanje. Zlatna boja simbolizuje božansku svetlost, duhovno nebo, drugi svet i bila je u svim svetim tekstovima. Na mnogim stranicama starih rukopisa iluminacije zauzimaju više prostora od samog teksta – ponekad cele stranice. Velika pažnja se posvećivala i koricama knjiga, tako da su neke optočene zlatom, srebrom, draguljima, čime se dodatno isticala njihova vrednost.
Sve oslikane stranice u „Lindisfarnskim jevanđeljima”, a posebno one s prikazima jevanđelista, ukrašene su tako da se čini da slika iluminira.
U ovoj knjizi dimenzija 34 x 24,5 centimrtara, koja ima 258 stranica, iluminirano je šesnaest stranica s kanonskim tablicama, četiri stranice s prikazima jevanđelistâ i pet tzv. carpet stranica, uz više desetina stranica sa oslikanim inicijalima.Kanonske tablice predstavljaju uporedni prikaz jevanđelja po Mateju, Jovanu, Luki i Marku da bi čitalac mogao uporedi naracije.
Glavna inovacija knjige su prikazi jevanđelistâ izrađeni pod italijanskim uticajem misionara sa Apeninskog poluostrva. Marko i Jovan su prikazani kao mladi i golobradi, a nasuprot Matej i Luka su stariji i bradati, tj. u vizantijskom stilu. Svaki jevanđelistâ predstavljen je na početku pripadajućeg mu jevanđelja sa odgovarajućim simbolom: Matej sa anđelom (krilati čovek), Luka s teletom, Marko s lavom, a Jovan sa orlom. Pre samog teksta jevanđelja nalazi se stranica posebno bogate ornamentike poznata kao carpet1 stranica jer izgleda poput šara orijentalnih tepiha. Najpoznatija i najuspješnije oslikana takva stranica nalazi se u Matejevom jevanđelju. Iznenađuju lepota, jedinstvenost i raznolikost ovih stranica, a zajedničko im je diskretno upisan krst u središtu. Unutrašnjost krsta, a i preostali delovi takvih stranica, ispunjeni su raznim geometrijskim motivima, apstraktnim i animalnim pleterima, koji simetrijom boja i oblika čine savršenu harmoniju i neponovljiv izraz. Te stranice trebalo je da pripreme čitaoca za jevanđeosku poruku.
U 9. veku Vikinzi u više navrata upadaju na ovu teritoriju osvajajući i pustošeći sve pred sobom. Lindisfarnski redovnici u begu uzimaju relikvije i knjige, uključujući „Lindisfarnska jevanđelja”.
Preselili su se u Daram u severoistočnoj Engleskoj, oko 200 kilometara južnije od Lindisfarna, odakle su se u 11. stoleću opet sklonili u Lindisfarn pred Vilijamom Osvajačem iz Normandije, no ne zadugo. Nakon ponovnog boravka u romaničkoj katedrali u Daraamu, u 16. veku knjiga dospeva u Tower of London, a u 17. sledećem otkupljuje je kolekcionar umetnina ser Robert Koton. Danas se nalazi u Britanskoj knjižnici (The British Library), nacionalnoj biblioteci Velike Britanije. U tim preseljenjima je zauvek izgubljena prva ukrasna stranica knjige – draguljarski poklopac. Godine 1852. napravljene su nove korice na temelju ukrasa na Idfritovim stranicama.
Danas su fragmenti ove knjige dostupni i na internetu, a postoje i dva faksimila koja su prilično verna originalu.
Raznolikost i sjaj „Lindisfarnskih jevanđelja” su takvi da njihove slike zadivljuju čak i u reprodukciji. Inspirativnost mističnog zanosa utkana u ovaj kodeks čini ga vrednom relikvijom ranosrednjovekovne umetnosti. Rezultat je težnje da se božanske poruke približe i vizuelnim putem da bi se posvedočila lepota „Svetog pisma” i još snažnije dotakla srca redovnika i svih ostalih koji traže svetlost Boga.
1Carpet, eng. tepih – budući da pleternom ornamentikom podseća na orijentalni tepih.
(Nova Akropola)
