Prema najnovijem istraživanju, rupa u antarktičkom ozonskom omotaču se tokom poslednja dva desetleća produbljivala, uprkos globalnoj zabrani štetnih hemikalija. Ozonski omotač koji se nalazi između 11 i 40 kilometara iznad Zemljine površine filtrira većinu Sunčevog ultraljubičastog zračenja, koje može uzrokovati rak kože i kataraktu. Sedamdesetih godina je otkriveno da freoni (hlorofluorougljenici, CFC) koji su se nekada učestalo koristili u aerosolima i hladnjacima smanjuju količinu ozona, stvarajući rupe uglavnom na Antarktiku.
U Montrealu je stoga 1987. usvojen Montrealski protokol kojim su se zemlje potpisnice obavezale na smanjenje upotrebe freona za 50%. U januaru je velika procena, koju su poduprle Ujedinjene nacije, pokazala da sporazum funkcioniše. Stručnjaci su predvideli da bi se ozonski omotač iznad Antarktika oko 2066. vratio na iznos iz 1980. godine. Naveli su da bi se manje rupe iznad Arktika trebalo oporaviti do 2045, a u ostatku sveta za otprilike dve decenije. No najnovija studija pokazuje da nasuprotopadanju količine CFC-a još nije došlo do značajnog smanjenja područja pokrivenog antarktičkom ozonskom rupom.
„U šest od poslednjih devet godina zabeležili smo zaista niske količine ozona i ekstremno velike ozonske rupe. Možda se sada u atmosferi zbivaju neki drugi procesi, najverojvtnije povezani s klimatskim promenama, koji smanjuju oporavak”, rekla je za AFP atmosferska naučnica Anika Sepala s novozelandskog Univerziteta Otago. Ozonska rupa iznad Antarktika se obično formira u septembru i traje do novembra na južnoj hemisferi. Naučnici navode da se rupa počela stvarati kasnije u septembru, što ukazuje na oporavak povezan sa smanjenjem CFC-a. Ali u oktobru se, kada je rupa obično najveća, od 2004. do 2022. godine količina ozona u srednjem sloju stratosfere smanjila za 26 posto, navodi se u studiji.
Fizičarka Hana Kesenič je naglasila da Montrealski protokol i smanjenja CFC-a pokazuju rezultate, ali je dodala da podaci ukazuju na to da nedavne velike ozonske rupe možda ne uzrokuje samo CFC. „Tokom analize smo isključili podatke iz 2002. i 2019. godine, kada su iznenadni raspadi polarnog vrtloga doveli do znatno manjih ozonskih rupa”, dodala je ona. Poznata atmosferska nauznica Suzan Solomon, koja nije učestvovala u istraživanju, smatra da bi na novu studiju trebalo gledati kroz kontekst proteklih nekoliko godina koje su, kako navodi, bile podosta neuobičajene.
U prethodnim istraživanjima ona je pokazala da se ozonska rupa 2020. proširila za 10 posto zbog ogromnih šumskih požara u Australiji. Smatra da je na nedavno povećanje uticala i ogromna erupcija vulkana na ostrvlju Tonga do koje je došlo 2022. Povodom najnovijih rezultata skeptičan je i klimatolog Martin DŽunker sa australijskog Univerziteta Novi Južni Vels:„Sumnjivo mi je što su dotični naučnici iz istraživanja uklonili podatke iz 2002. i 2019., ali ne i između 2020. i 2022, kada je isto bilo specijalnih događaja”. Istraživanje Istraživanje Potential drivers of the recent large Antarctic ozone holesobjavljeno je u časopisu Nature Communications.
(Ilustracija NASA)
(Indeks)
