Sada znamo da je čovek kamenog doba imao umetnost visoke estetike, najrazličitija znanja i tehnološke veštine, a da je izvodio određene obrede. Znamo da su pojedine zajednice bile međusobno povezane i da su razmenjivale svoja kulturna dostignuća. Međutim, sva ova otkrića postavljaju nove zagonetke i pokreću nova pitanja.
Naučna slika kamenog doba XIX i prve polovice XX stoleća prikazuje čoveka nerazvijene svesti koji se hrani polusirovim mesom, a oko tela obmotana životinjska koža i krzno služe mu kao odeća. To je čovek koji ne poznaje umetnost i duhovnost, ne poseduje tehnološka znanja i veštine, živi u špiljama i u zaklonima ispod stena zbog čega je nazvan pećinskim čovekom.Međutim, nova istraživanja poslednjih decenija rezultirala su otkrićima koja bi mogla izmeniti uvrežene stavove.
Neandertalski čovek
Prema mišljenju naučnika, neandertalski se čovek pojavio u Evropi i zapadnoj Aziji nakon drugog ledenog doba, pre nekih 200.000 godina. Neandertalac je bio čovek robusne građe, do 160 santimetara visine, jakih nadočnih lukova na čeonim kostima i izbočene čeljusti bez izrazite brade. Novija istraživanja pokazuju da je imao mozak veličine mozga današnjeg čoveka, što je prema klasičnim naučnim shvatanjima dokaz visoke razvijenosti.
Neandertalci su živeli do pre nekih 35.000 godina kada su iznenada nestali. Konačna sudbina ovih ljudi nije poznata. Deo naučnih autoriteta smatra da nisu preživeli dolazak savremenog čoveka, Homo sapiens-a, dok drugi tvrde da su se međusobno biološki i kulturno stopili. Međutim, nijedna od brojnih hipoteza, koje se iz dana u dan menjaju, nije ni potpuna ni pouzdana.
Razdoblje između 200.000 i 40.000 godina, kada su neandertalci u Evropi bili dominantni, naziva se musterijanskom kulturom, prema bogatom francuskom nalazištu Le Moustier. Iz tog doba poznato je i nalazište Salzgitter-Lebenstadtu Saksoniji (Nemačka), u kojem se nalazio letnji logor lovca kamenog doba, kako ga još nazivaju, i u kojem je otkriveno nalazište kamenog alata: strugala, sekira, noževa, kamenih čekića, fino uglačanih kugli od vapnenca, peščenjaka ili kremena. Položaj tih nalaza u slojevima govori da je čovek u pravilnim razmacima napuštao to mesto i redovno se tamo vraćao. Pronađeni su i pažljivo izrađeni tzv. lisnati kameni šiljci čiji oblik podseća na lovorovo lišće, a pretpostavlja se da su imali određenu obrednu ulogu.
Pored brojnih ostataka uobičajenih domaćinskih aktivnosti, istraživanja musterijanskih koliba središnje Evrope otkrila su ne samo ukrase od kostiju mamuta, ukrasne kuglice, ogrlice s perlama od školjki, bogato ukrašene dijademe, ukrašeno oružje i oruđe, već i zanimljive kipiće s ljudskim i životinjskim likovima u belokosti i kamenu.Na ukrajinskom nalazištu Mezhirich,procenjene starosti od 43.000 godina, pronađene su mamutove kosti oslikane kompleksnim crvenim geometrijskim motivima čije značenje tek treba otkriti.
Gotovo sva nalazišta ljudskih ostataka iz kasnijeg ledenog doba su grobnice. Ti nam nalazi otkrivaju da su pokojnici polagani u zemlju uz određene obrede, najčešće u fetusnom položaju ili u položaju spavanja. U grob su stavljani predmeti poput oružja, alata, nakita i hrane. U musterijanskoj grobnici kod Regourdou–a,Francuska, staroj 80.000 godina, pokojnik je položen na neku vrstu kamenog postolja i prekriven medveđim kostima. Upotreba crvenog okera da se ukrasi dno i stranice jame pojavljuje se kasnije, prema kraju ovog neandertalskog razdoblja. Jedinstven je takozvani cvetni grob na 15 metara od ulaza u pećinu Shanidar IV, Irak (60.000 godina), u kojem je pokojnik prekriven cvećem. Analiza polena utvrdila je da sedam vrsta polena cveća nije mogao biti uneseno u špilju vetrom ili drugim prirodnim načinom, već da je čovek sahranjen uz neki oblik obreda.
Homo sapiens
Gornji i srednji paleolit Evrope obuhvaća nekoliko kultura savremenog čoveka, Homo sapiens-a. Od najvećih to su: aurignacijska kultura (35–000-25–000), gravetijanska (28.000-22.000), solutreanska (22.000-18.000) i magdalenijanska kultura (18.000-10.000).Čovjek kamenog doba nije živeo u pećini, već u najstarijim evropskim slojevima savremenog čoveka pronalazimo osnivanje trajnih naselja.
Na temelju istraživanja arheoloških ostataka rekonstruisane su kolibe i letnja skloništa lovaca iz dolina i stepa Evrope i Zapadne Azije koje su rashlađivali glacijalni vetrovi. Iako se radi o istim kulturama, postoje određene razlike među pojedinim područjima. Tako su, naprimer, magdalenijanci s područja Pincevent gradili sezonska skloništa lovaca sa šatorima poput današnjih indijanskih tipija s drvenom konstrukcijom, a stalna naselja Perigordabile su kolibe pravokutnog tlocrta s podovima popločanim oblucima iz obližnje reke. Magdalenijanci s područja Gönnersdorf gradili su okrugle kolibe prekrivene kožom s elomično drvenom i koštanom konstrukcijom.
Na nalazištu Kostenki u Rusiji rekonstruisane su kolibe dugačke 35 i široke 18 metara u kojima je verovatno živjelo nekoliko porodica.Ostaci pokazuju uobičajene kućne aktivnosti: pripremu i kuvanje hrane, čišćenje poda, održavanje prostora za odmor.
Arheološki nalazi svakodnevnih upotrebnih predmeta na području Evrope i Zapadne Azije su veoma bogati. Dobro je sačuvano kameno oruđe od kremena, opsidijana, kvarcita i kvarca, bacači koplja, ručni klinovi, britve, noževi, male lopatice, sekire, dleta, oruđa za rezbarenje s raznoliko oblikovanim šiljcima za rad, igle sa ušicom, udice i nalazi harpuna, luka i strele s kraja poslednjeg ledenog doba. Na većini magdalenijanskih bacača koplja, naročito na onima iz Pireneja, nalaze se izuzetno vešto napravljeni bogati ukrasi s izrezbarenim likovima životinja i simboličkim geometrijskim znacima.
Iako se smatralo da je keramika izum neolita, zbog čega se povezivala isključivo uz prve ratarske kulture, nedavno je na češkim arheološkim nalazištima Dolni Vestonice, Predmosti, Pavlov i Petrkovice otkrivena gravetijanska keramika stara 26.000 godina. Pronađeni su kipići životinja i likovi Venera. Na nalazištu su nađene dve keramičke peći. Izrađujući replike ovih nalaza od lokalnog tla, arheolozi su morali postići temperaturu od 500 do 800 Celzijusovih stepeni, što zahteva prilično razvijenu tehnologiju. Smatra se da su maleni kipovi imali određenu obrednu svrhu.
Svet čoveka starijeg kamenog doba nije bio ispunjen tišinom. Pronađeno je nekoliko magdalenijanskih frula izrađenih od uskih i cilindričnih ptičjih kostiju. Na nalazištu Mzin (Ukrajina, 20.000 godina) pronađen je čitav niz udaraljki i duvačkih instrumenata, te kastanjeta izrađenih od mamutove kosti, ukrašenih ornamentima i obojenih okerom, ogrlice i dve zvečke od slonovače. Instrumenti su se čuvali u zasebnoj nenastanjenoj kući. Naučnici i muzikolozi pokušavaju danas da rekonstruiršu ovu drevnu muziku.
Kao što je istaknuto, u umetnosti se često javljaju apstraktni geometrijski znakovi čije nam je značenje podjednako zagonetno kada se radi o najstarijim nalazima iz razdoblja od pre 350.000 godina (nalazište Homo erectus-a u Bilzingslebenu,Nemačka), neandertalskom Bacho Kiro(Bugarska, 43.000) ili o najmlađim magdalenijanskim kipićima životinja i ljudi i oslikanim špiljama prepunim apstraktnih crteža iz vremena poslednjeg ledenog doba.
Ledena doba
Tragovi ledenih doba duboko su se urezali u lice naše planete. U doba najjače zaleđivanja lednici i ledene planine pokrivale su trećinu svih kontinenata Zemlje. U Skandinaviji je, naprimer, visina leda dosezala do 3.000 metara. Klimatska kolebanja, koja su uzrokovala širenje i povlačenje ledenih pokrova i pojedinačnih lednika, izazvala su velike poremećaje u biljnom i životinjskom svetu i neminovno su uticala i na život čoveka.
Istraživanje samog kraja poslednjeg ledenog doba, odnosno otopljenja koje je započelo pre nekih 11.700 godina pokazuje koliko su klimatske promene bile velike i iznenadne. Celokupna promena odigrala se u roku od 1.500 godina, a otoplilo je za 15 stepeni, što predstavlja dramatičniji preokret od svih scenarija našeg današnjeg globalnog otopljenja. To je vreme ogromnih poplava i potopa u kojem se promenio ceo jedan svet. U Evropi izumiru brojne biljne vrste; od životinja mamut, divovski jelen megaloceros, pingvin, pećinski medved, pećinski lav, sabljasta mačka, los i mnoge druge. Upravo je taj zagonetni svijet kamenog doba ostao zabilježen i sačuvan u špiljskoj umjetnosti.
Slojevi aurignacijskog nalazišta Vogelherd u Nemačkoj, stari više od 30.000 godina, otkrili su divljenja vredne životinjske male kipove izrađene od slonovače, a česti motivi su konj, mačka, bizon i mamut, takođe iscrtani geometrijskim znakovima. Stil ovih kipića, za sada najstarijih poznatih, pokazuje visok tehnički i estetski stepen koji su dosegli narodi aurignacijskog razdoblja.Na području od Pireneja do Sibira pronađeno je oko petsto kipića Venera, što govori o međusobnoj komunikaciji ovih ljudi i složenosti društvenih odnosa gravetijanske kulture.
U poslednjim ddecenijama prošlog veka veliki je trud uložen u istraživanja ranih poglavlja života čovečanstva i mnogo toga je otkriveno. Sada znamo da je čovek kamenog doba imao umetnost visoke estetike, najrazličitija znanja i tehnološke veštine, a da je izvodio određene obrede. Znamo da su pojedine zajednice bile međusobno povezane i da su razmenjivale svoja kulturna dostignuća.Međutim, sva ova otkrića postavljaju nove zagonetke i pokreću nova pitanja: Odakle potiču ova znanja? Iz još ranijih razdoblja? Ko su bili ti još stariji rukotvorci-umetnici? Čovečanstvo je tada starije nego što mislimo…
Kult medveđe lobanje
Medveđe lubanje pronalazimo u špiljama još iz vremena musterijanske kulture (80.000-35.000). U Švajcarskoj, u brdovitim predelima Šleske, u Franačkoj i na području Karavanki otkriveni su sanduci složeni od kamenja i prirodne udubine u stenama zagrađenim kamenjem. U njima su se nalazile brojne medveđe lobanje.
U Zmajevoj jami, u švajcarskim Alpima, pronađen je kameni sanduk pokriven pločama koji naučnici smatraju žrtvenim oltarom. U njemu se osim pažljivo razvrstanih kostiju nalazilo i sedam medveđih lobanja. Kraj tog kamenog sanduka nalazilo se ognjište, takođe izrađeno od kamenja i ispunjeno pepelom. Po količini pepela smatra se da je tu održavana večna vatra koja je imala kultno značenje.
(Izvor Pulse)
