Nakon što je ovaj fenomen dobio pažnju šire javnosti, umnožio popriličan broj pretpostavki o nastanku: od onih koje su bile pod uplivom lokalnog praznovera do savremenijih, koje pominju vanzemaljce i nuklearne elektrane.
Na jugoistoku Sibira, u oblasti Irkutsk, u gustoj i divljoj tajgi na rubu 1.350 metara visokog brda nalazi se neobična krečnjačka formacija. Za nju je znalo svega nekoliko lokalnih stanovnika sve dok je 1949. godine nije otkrio geolog Vadim Kolpakov za vreme ekspedicije koja je izrađivala geološku kartu Rusije. Prvo je pomislio da se radi o rudarskom kopu ili arheološkom lokalitetu, ali je te pretpostavke brzo odbacio jer nisu bile u skladu sa istorijom i tradicijom tog kraja gde žive Evenki i Jakuti koji se pretežno bave stočarstvom. Pokušavao je pokrenuti nučnu ekspediciju, međutim za nju se dugo nisu mogle pronaći pare.
Formacija je nazvana Patomski krater, po reci Patom koja protiče u blizini i po kojoj je nazvana cela visoravan. Ubrzo je nastao i naziv Kolpakova kupa, a lokalno ga je stanovništvo nazivalo Gnezdo ognjenog orla.
To brdašce od razbijenih krečnjačkih blokova kao da raste iz guste tajge. Prečnik mu je oko sto pedeset metara, a visina oko četrdeset. Kruna krnje kupe je u obliku prstena, a u njenom središtu je manje brdo, visoko oko dvanaest metara.
Rukovodilac Instituta za proučavanje Zemljine kore, akademik Dmitrij Gladkočub, smatra da nije ispravno ovu krečnjačku formaciju nazivati kraterom. Pre svega, jer se pod kraterom podrazumeva udubljenje dok ovde postoji uzvišenje, a i zato što se uz krater vezuju reljefne forme koje nastaju usled pada kosmičkih tela, što u ovom slučaju nije naučno potvrđeno.
Analizom godova drveća koje raste u blizini, naučnici su pobliže procenili starost ovog lokaliteta. Iako razni izvori navode različite informacije, opšti je zaključak da je Patomski krater star između dvesta pedeset i petsto godina.
Nakon što je ovaj fenomen dobio pažnju šire javnosti, umnožio popriličan broj pretpostavki o nastanku: od onih koje su bile pod uplivom lokalnog praznovera do savremenijih, koje pominju vanzemaljce i nuklearne elektrane. Od 2005. započela su ozbiljnija naučna istraživanja koja su opisala određene anomalije, ali i postavila zanimljive hipoteze.
Dok su analizirali godove obližnjeg drveća da bi utvrdili starost Patomskog kratera, naučnici su primetili neobičnu pojavu. Naime, godovi nastali u razdoblju kada se pretpostavlja da je nastao i krater znatno su širi od ranijih ili kasnijih godova, što znači da drveće na tom mestu pokazuje znake ubrzanog rasta. Budući da je slična pojava zabeležena i nakon černobiljske katastrofe, zaključeno je da bi uzrok mogao biti povećana radijacije.
Ekspedicija geominerologa Aleksandra Dmitrijeva sa Nacionalnog tehničkog univerziteta Irkutsk ustanovila je magnetsku anomaliju, odnosno povećanje intenziteta Zemljina magnetskog polja na tom području. To može biti rezultat delovanja magnetskih minerala i stena koje se nalaze ispod površine, a sadrže mineral magnetit. Njegova pretpostavka bila je da potiču od bogatog nalazišta železa smeštenog na oko sto pedeset metara ispod površine.
Postoje tri značajnije hipoteze utemeljene na dokazima pronađenim na samom lokalitetu.
Prva hipoteza da je Patomski krater nastao padom meteorita dugo je bila popularna. Uporište je nalazila u Tunguskoj eksploziji koja se 1908. godine dogodila u susednoj, sedamdesetak kilometara udaljenoj Krasnojarskoj oblasti. Međutim, nakon utvrđivanja starosti Patomskog kratera, zaključilo se da je postojao i pre Tunguske eksplozije o ova pretpostavka je pala u vodu.Na naučnoj konferenciji koju je 2010. godine organizovao Rudarski institut u Sankt Peterburgu na temu Patomskog kratera, vodeći naučnici Ruske akademije nauka odbacili su hipotezu o njegovom meteoritskom poreklu.
Prema drugoj hipotezi, koju je iznro geolog dr. sc. Alekasandar Pospejev, Patomski krater je vulkanska struktura nastala delovanjem gasa. On navodi da se krater formirao oslobađanjem telnog vodonika, a emisija toplote koja je potom usledila podstakla je ubrzani rast drveća, fenomena do tada pripisivanog radijaciji. Prvo se dogodila velika eksplozija koja je stvorila kupu, zatim je druga eksplozija izbacila gas u njeno središte i formirala manje brdo. Iako još nije otkriveno, sa sigurnošću možemo reći da je njegovo poreklo zemaljsko, zaključio je Pospejev.
Treća hipoteza koju su izložili govori da je krater nastao prilikom tzv. freatske erupcije koja sadrži samo vodenu paru. Sakupljeni podaci omogućili su da se pretpostavi da je Patomski krater ustvari kriovulkan – ledeni vulkan, vrlo retka pojava na Zemlji, ali postoji na nekim drugim planetama i njihovim satelitima. Naučnik Dmitrij Gladkočub objašnjava da se tokom dugogodišnjeg smrzavanja podzemnih voda površina tla ispupčila. Usled promene klime i zagrevanja, led se unutra otopio, a središnji deo uzvišenja je propao pod silom teže formirajući takvu strukturu. Međutim, vrlo je izgledno da se i dalje formira.
(Nova Akropola)
